SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 353
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ३१६ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् स०-निशा च प्रदोषश्च तौ निशाप्रदोषौ, ताभ्याम्-निशाप्रदोषाभ्याम् (इतरेतरयोगद्वन्द्व:)। अनु०-शेषे, कालात्, ठञ्, विभाषा इति चानुवर्तते। अन्वय:-यथासम्भव०कालाभ्यां निशाप्रदोषाभ्यां च शेषे विभाषा ठञ् । अर्थ:-यथासम्भवविभक्तिसमर्थाभ्यां कालविशेषवाचिभ्यां निशाप्रदोषाभ्यां प्रातिपदिकाभ्यां च शेषेष्वर्थेषु विकल्पेन ठञ् प्रत्ययो भवति, पक्षे चौत्सर्गिकोऽण् प्रत्ययो भवति। उदा०-(निशा) निशायां भवं नैशिकम् (ठञ्) । नैशम् (अण्) । (प्रदोष:) प्रदोषे भवं प्रादोषिकम् (ठञ्) । प्रादोषम् (अण्) । आर्यभाषा अर्थ-यथासम्भव-विभक्ति-समर्थ (कालात्) कालविशेषवाची (निशाप्रदोषाभ्याम्) निशा, प्रदोष प्रातिपदिकों से (च) भी (शेषे) शेष अर्थों में (विभाषा) विकल्प से (ठञ्) ठञ् प्रत्यय होता है और विकल्प पक्ष में औत्सर्गिक अण् प्रत्यय होता है। उदा०-(निशा) निशायां भवं नैशिकम् (ठा)। नैशम् (अण्)। निशा=रात्रि में होनेवाला-नैशिक अथवा नैश । (प्रदोष:) प्रदोषे भवं प्रादोषिकम् (ठञ्)। प्रादोषम् (अण्)। प्रदोष=रात्रि के प्रथम पहर में होनेवाला-प्रादोषिक अथवा प्रादोष। सिद्धि-(१) नैशिकम् । निशा+डि+ठञ् । नैश्+इक । नैशिक+सु। नैशिकम्। यहां सप्तमी-समर्थ निशा' शब्द से शेष अर्थों में इस सूत्र से ठञ्' प्रत्यय है। शेष कार्य पूर्ववत् है। (२) नैशम् । निशा+डि+अण् । नैश्+अ। नैश+सु । नैशम्। यहां सप्तमी-समर्थ निशा' शब्द से विकल्प पक्ष में प्राग्दीव्यतोऽण् (४।१।८३) से औत्सर्गिक 'अण' प्रत्यय है। शेष कार्य पूर्ववत् है। ऐसे ही-प्रादोषिकम्, प्रादोषम्। विशेष दोषा रात्रि:, प्रारम्भो दोषाया इति प्रदोष: (प्रादिसमास:)। प्रदोषोऽस्तमयादूर्ध्वं घटिकाद्वयमिष्यते (श०को०)। सूर्यास्त के दो घड़ी पश्चात् 'प्रदोष' काल कहाता है। ठञ्-विकल्पः (तुट्) (६६) श्वसस्तुट् च।१५। प०वि०-श्वस: ५ १ तुट १।१ च अव्ययपदम्। अनु०-शेषे, कालात्, विभाषा ठञ् इति चानुवर्तते । अन्वय:-यथासंभव०कालात् श्वसो विभाषा ठञ्, तुट् च। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy