________________
चतुर्थाध्यायस्य द्वितीयः पादः
२३६
आर्यभाषाः अर्थ-यथासम्भव-विभक्ति - समर्थ (कोपधात् ) ककार उपधावाले प्रातिपदिक से (अस्मिन्0 ) अस्मिन् आदि चार अर्थों में (अण्) अण् प्रत्यय होता है (तम्नाम्नि देशे ) यदि वहां तन्नामक देश अर्थ अभिधेय हो ।
उदा० - कर्णच्छिद्रिकया निर्वृत्तः कूप:- कार्णच्छिद्रिकः । कर्णच्छिद्रिका नामक नारी के द्वारा बनवाया हुआ कुआ - कार्णच्छिद्रिक कूआ । कर्णवेष्टकेन निर्वृत्त:- कार्णवेष्टकः । कर्णवेष्टक द्वारा बनवायां हुआ-कार्णवष्टक। कृकवाकुना निर्वृत्तम्- कार्कवाकवम् । कृकवाकु के द्वारा बनवाया गया नगर- कार्कवाकव । त्रिशङ्कुना निर्वृत्तम्- त्रैशङ्कवम् । त्रिशंकु के द्वारा बनवाया गया- त्रैशङ्कव नगर ।
कर्णच्छिद्रिक+टा+अण् । कार्णच्छिद्रिक् +अ ।
यहां तृतीया-समर्थ 'कर्णच्छिद्रिका' शब्द से निर्वृत्त अर्थ में इस सूत्र से 'अण्' प्रत्यय है । पूर्ववत् अंग को आदिवृद्धि और अंग के आकार का लोप होता है। ऐसे ही- 'कार्णवेष्टक: ' आदि ।
सिद्धि-कार्णच्छिद्रिकः । कार्णेच्छद्रिक+सु । कार्णीच्छद्रिकः ।
वुञादय:
(१४) वुञ्छण्कठजिलसेनिरढञ्ञ्ज्यफक्फिञिञ्यकक्ठको ऽरीहणकृशाश्वर्श्यकुमुदकाशतृणप्रेक्षाश्मसखिसंकाशबलपक्षकर्णसुतङ्गमप्रगदिन्वराहकुमुदादिभ्यः । ७६ ।
प०वि०- वुञ्-छण्-क-ठच् - इल-स- इनि-र-ढञ् - ण्य-य-फक्-फिञ्इञ्-व्य-कक्-ठकः १।३ अरीहण - कृशाश्व - ऋष्य-कुमुद-काश-तृणप्रेक्ष- अश्म- सखि - संकाश-बल-पक्ष कर्ण सुतङ्गम-प्रगदिन् वराहकुमुदादिभ्यः ५। ३ ।
-
स०-वुञ् च छण् च कश्च ठच् च इलश्च सश्च इनिश्च रश्च ढञ् च ण्यश्च यश्च फक् च फिञ् च इञ् च व्यश्च कक् च ठक् च ते - वुञ्ठकः ( इतरेतरयोगद्वन्द्व : ) । अरीहणश्च कृशाश्वश्च ऋश्यश्च कुमुदश्च काशश्च तृणं च प्रेक्षा च अश्मा च सखा च संकाशश्च बलं च पक्षश्च कर्णश्च सुतङ्गमश्च प्रगदी च वराहश्च कुमुदं च तानि - अरीहण० कुमुदानि, अहरीहण० कुमुदानि आदौ येषां ते अरीहण० कुमुदादयः, तेभ्यः अरीहण०कुमुदादिभ्यः (इतरेतरयोगगर्भितबहुव्रीहि: ) ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
