________________
चतुर्थाध्यायस्य द्वितीयः पादः
२०६
पाश। तृण । धूम। वात | अङ्गार । पोत । बालक । पिटक । पाटक । शकट । हल । नड । वन । पाटलका । गल । इति पाशादयः । । आर्यभाषा: अर्थ- (तस्य) षष्ठी - समर्थ (पाशादिभ्यः) पाश आदि प्रातिपदिकों से (समूह) समूह अर्थ में (यः) य प्रत्यय होता है।
उदा०-पाशानां समूहः पाश्या । पाश- - बेड़ियों का समूह - पाश्या । तृणानां समूहस्तृण्या । तिनकों का समूह - तृण्या । वातानां समूहो वात्या । वात = हवाओं का समूह - वात्या | आंधी ।
सिद्धि - पाश्या । पाश + आम्+य। पाश्+य। पाश्य+टाप् । पाश्य+आ। पाश्या+सु ।
पाश्या ।
यहां षष्ठीसमर्थ 'पाश' शब्द से समूह अर्थ में इस सूत्र से 'य: ' प्रत्यय है। 'यप्रत्ययान्तं स्वभावत: स्त्रीलिङ्गम्' ( पदमञ्जरी) । य-प्रत्ययान्त शब्द स्वभावतः स्त्रीलिङ्ग होता है। यहां स्त्रीत्व की विवक्षा में 'अजाद्यतष्टाप्' (४|१|४) से 'टाप्' प्रत्यय होता है। ऐसे ही - तृण्या, वात्या आदि ।
यः -
(१४) खलगोरथात् । ४६ ।
प०वि०-खल-गो- रथात् ५ ।१ ।
सo - खलश्च गौश्च रथश्च एतेषां समाहारः खलगोरथम्, तस्मात् खलगोरथात् (समाहारद्वन्द्वः) ।
अनु०-तस्य, समूह इति चानुवर्तते ।
अन्वयः-तस्य खलगोरथात् समूहो यः ।
अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थेभ्य: खलगोरर्थेभ्यः प्रातिपदिकेभ्य: समूह इत्यस्मिन्नर्थे यः प्रत्ययो भवति ।
उदा०-(क्लः) खलानां समूहः खल्या । (गौ: ) गवां समूहो गया (रथः ) रथानां समूहो रथ्या ।
आर्यभाषाः अर्थ- (तस्य) षष्ठी - समर्थ (खलगोरथात्) खल, गौ, रथ प्रातिपदिकों से (समूह) समूह अर्थ में (यः) य प्रत्यय होता है।
उदा०- (खल) खलानां समूहः खल्या । खल-दुष्टों अथवा खलिहानों का समूह - खल्या । (गौ) गवां समूहो गव्या। गौओं का समूह-गव्या । (रथ) रथानां समूहो रथ्या । रथ का समूह - रथ्या ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org