________________
ठक्
चतुर्थाध्यायस्य द्वितीयः पादः
(२) लाक्षारोचनाट्ठक् । २ ।
प०वि०-लाक्षा-रोचनात् ५ ।१ ठक् १।१।
स०-लाक्षा च रोचना च एतयोः समाहारः - लाक्षारोचनम्, तस्मात्
लाक्षारोचनात् (समाहारद्वन्द्वः ) ।
अनु० - तेन, रक्तम्, रागाद् इति चानुवर्तते ।
अन्वयः - तेन रागात् लाक्षारोचनाभ्यां रक्तं ठक् ।
अर्थ: तेन इति तृतीयासमर्थाभ्यां रागविशेषवाचिभ्यां लाक्षारोचनाभ्यां प्रातिपदिकाभ्यां रक्तमित्यस्मिन्नर्थे ठक् प्रत्ययो भवति ।
उदा०- ( लाक्षा) लाक्षया रक्तं वस्त्रम्-लाक्षिकम् । (रोचना) रोचनया रक्तं वस्त्रम्-रौचनिकम् ।
१६५
आर्यभाषाः अर्थ - (तेन) तृतीया-समर्थ (रागात्) रंगविशेषवाची (लाक्षारोचनाभ्याम्) लाक्षा और रोचना प्रातिपदिकों से (रक्तम्) रंगा हुआ अर्थ में (ठक्) ठक् प्रत्यय होता है।
उदा०
- ( लाक्षा) लाक्षया रक्तं वस्त्रम् - लाक्षिकम् । लाख रंग से रंगा हुआ कपड़ा-लाक्षिक। (रोचना) रोचनया रक्तं वस्त्रम् - रौचनिकम् । रोचना रंग से रंगा हुआ कपड़ा - रौचनिकम् । रोचना = अनारी रंग |
अण्
सिद्धि-लाक्षिकम्। लाक्षा+टा+ठक् । लाक्ष्+इक । लाक्षिक+सु। लाक्षिकम्।
यहां तृतीया-समर्थ रागविशेषवाची 'लाक्षा' शब्द से रक्त अर्थ में इस सूत्र से 'ठक्’ प्रत्यय है । 'उस्येकः' (७1३1५०) 'ह्' के स्थान में 'इक्' आदेश, 'किति च' (७।२1११८) से सूत्रों की पर्जन्यवत् प्रवृत्ति से अंग को आदिवृद्धि और 'यस्येति च' (६।४।१४८) से अंग के आकार का लोप होता है। ऐसे ही - रौचनिकम् ।
युक्तार्थप्रत्ययप्रकरणम्
(१) नक्षत्रेण युक्तः कालः | ३ |
प०वि० - नक्षत्रेण ३ । १ युक्तः १ । १ काल: १ । १ । अनु० - 'प्राग्दीव्यतोऽण्' इति चानुवर्तते ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
