SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 163
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १२६ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् अन्वय:-तस्य कुलाद् अपत्यं खः । अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थात् कुलान्तात् केवलाच्च प्रातिपदिकाद् अपत्यमित्यस्मिन्नर्थे ख: प्रत्ययो भवति । उदा०-(तदन्तात्) आढ्यकुलस्यापत्यम्-आढ्यकुलीनः । श्रोत्रियकुलस्यापत्यम्-श्रोत्रियकुलीनः । (केवलात्) कुलस्यापत्यम्-कुलीनः । उत्तरसूत्रे पूर्वपदप्रतिषेधादत्र तदन्त: केवलश्च कुलशब्दो गृह्यते। आर्यभाषा: अर्थ- (तस्य) षष्ठी-समर्थ (कुलान्तात्) कुलान्त तथा केवल कुल शब्द प्रातिपदिक से (अपत्यम्) अपत्य अर्थ में (ख:) ख प्रत्यय होता है। उदा०- (तदन्त) आढ्यकुलस्यापत्यम्-आढ्यकुलीन:। धनी कुल का पुत्रआढयकुलीन। श्रोत्रियकुलस्यापत्यम्-श्रोत्रियकुलीनः । वेदपाठी कुल का पुत्र-श्रोत्रियकुलीन। (केवल) कुलस्यापत्यम्-कुलीनः । उच्च वंश का पुत्र-कुलीन। आगामी सूत्र (४।१।१४०) में पूर्वपदवाले कुल' शब्द से ख' प्रत्यय के प्रतिषेध से यहां तदन्त और केवल कुल' शब्द का ग्रहण किया जाता है। सिद्धि-आढ्यकुलीन: । आढ्यकुल+डस्+ख । आढ्यकुल्+ईन । आढ्यकुलीन+सु। आढयकुलीनः । यहां षष्ठी-समर्थ 'आढयकुल' शब्द से अपत्य अर्थ में इस सूत्र से 'ख' प्रत्यय है। 'आयनेयः' (७ ११।२) से खू' के स्थान में ईन्' आदेश होता है। ऐसे ही-श्रोत्रियकुलीन:, कुलीनः। यत्+ढकञ् (१) अपूर्वपदादन्यतरस्यां यड्ढकञौ।१४०। प०वि०-अपूर्वपदात् ५ ।१ अन्यतरस्याम् अव्ययपदम्, यड्ढकौ १।२। स०-अविद्यमानं पूर्वपदं यस्य तद्-अपूर्वपदम्, तस्मात्-अपूर्वपदात् (बहुव्रीहि:)। यच्च ढकञ् च तौ-यड्ढकौ, (इतरेतरयोगद्वन्द्वः) । अनु०-तस्य, अपत्यम्, कुलादिति चानुवर्तते। अन्वय:-तस्य अपूर्वपदात् कुलाद् अपत्यम् अन्यतरस्यां यड्ढकञौ । अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थाद् अपूर्वपदात् कुलशब्दात् प्रातिपदिकाद् अपत्यमित्यस्मिन्नर्थे विकल्पेन यत्-ढकञौ प्रत्ययौ भवत: । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy