________________
ढञ्
चतुर्थाध्यायस्य प्रथमः पादः
(१) चतुष्पाद्भ्यो ढञ् । १३५ ।
प०वि० - चतुष्पाद्भ्यः ५ ।३ ढञ् १।१ । स०-चत्वारः पादा यासां ता:- चतुष्पाद:, ताभ्यः-चतुष्पाद्भ्यः ( बहुव्रीहि: ) पादस्य लोपोऽहस्त्यादिभ्यः' (५ । ४ ।१३८) इति समासान्तोऽकारलोपः ।
,
अनु० - तस्य अपत्यम् इति चानुवर्तते । अन्वयः-तस्य चतुष्पाद्भ्योऽपत्यं ढञ् ।
१२३
अर्थ:- तस्य इति षष्ठीसमर्थेभ्यश्चतुष्पाद्वाचिभ्यः प्रातिपदिकेभ्योऽपत्यस्मिन्नर्थे ढञ् प्रत्ययो भवति ।
उदा०- (कमण्डलू: ) कमण्डल्वा अपत्यम् - कामण्डलेयः । ( शुन्तिबाहू: ) शुन्तिबाह्रा अपत्यम् - शौन्तिबाहेय: । ( जम्बू : ) जम्ब्वा अपत्यम्-जाम्ब्वेयः ।
आर्यभाषाः अर्थ- (तस्य) षष्ठी- समर्थ (चतुष्पाद्भ्यः) चौपायों के वाचक प्रातिपदिकों से (अपत्यम्) अपत्य अर्थ में (ढञ् ) ढञ् प्रत्यय होता है।
उदा०- (कमण्डलू:) कमण्डल्वा अपत्यम् - कामण्डलेयः । कमण्डलू नामक पशुविशेष का पुत्र - कामण्डलेय । (शुन्तिबाहू:) शुन्तिबाहा अपत्यम् - शौन्तिबाहेयः । शुन्तिबाहू नामक पशुविशेष का पुत्र - शौन्तिबाहेय । ( जम्बू) जम्बा अपत्यम् - जाम्ब्वेयः । गीदड़ी का बच्चा - जाम्ब्वेय ।
सिद्धि-कामण्डलेयः । कमण्डलू + ङस् + ढञ् । कामण्डल् + एय । कामण्डलेय+सु । कामण्डलेयः ।
यहां षष्ठी- समर्थ चतुष्पाद्वाची 'कमण्डलू' शब्द से अपत्य अर्थ में इस सूत्र से 'ढञ्' प्रत्यय है। ढै लोपोऽकवा:' (६।४।१४७) से कमण्डलू के ऊकार का लोप होता है। शेष कार्य पूर्ववत् है। ऐसे ही - शौन्तिबाहेय:, जाम्ब्वेयः ।
ढञ्
Jain Education International
(२) गृष्ट्यादिभ्यश्च । १३६ ।
प०वि० - गृष्टि- आदिभ्यः ५ । ३ च अव्ययपदम् । स०-गृष्टिरादिर्येषां ते-गृष्ट्यादय:, तेभ्य:-गृष्ट्यादिभ्यः (इतरेतर
योगद्वन्द्वः) ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
