________________
४२०
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् कराते हो/कराया/कराओगे। अस्ति/भवति/विद्यते नाम तत्र शूद्रं न याजयिष्यति । क्या ऐसा है कि आप शूद्र को यज्ञ नहीं कराते हो/कराया/कराओगे।
(२) (अमर्ष) न मर्षयामि किंकिल नाम तत्र भवान् शूद्रं न याजयिष्यति। मैं यह सहन नहीं करता हूं कि आप शूद्र को यज्ञ नहीं कराते हो/कराया/कराओगे। अस्ति/भवति/विद्यते नाम तत्र भवान् शूद्रं न याजयिष्यति । क्या ऐसा है कि आप शूद्र को यज्ञ नहीं कराते हो/कराया/कराओगे।
सिद्धि-याजयिष्यति । यहां णिजन्त यज देवपूजासंगतिकरणदानेषु' (भ्वा०3०) धातु से इस सूत्र से अनवक्लप्ति तथा अमर्ष अर्थ की प्रतीति में किंकिल और अस्त्यर्थक शब्द उपपद होने पर कालसामान्य में लट्' प्रत्यय है।
विशेष- 'किंकिल' शब्द अप्रसन्नता का द्योतक अव्यय है और 'अस्ति' सत्ता (स्थिति) का द्योतक अव्यय है, तिङन्त पद नहीं है। लिङ् (कालत्रये)
(३५) जातुयदोर्लिङ् ।१४७। प०वि०-जातु-यदोः ७।२ लिङ् १।१।।
स०-जातुश्च यच्च तौ-जातुयदौ, तयो:-जातुयदोः (इतरेतरयोगद्वन्द्व:)।
अनु०-अनक्लृप्त्यमर्षयोरित्यनुवर्तते । अन्वयः-जातुयदोर्धातोर्लिङ्, अनवक्लृप्त्यमर्षयोः ।
अर्थ:-जातुयदो: शब्दयोरुपपदयो: धातो: परो लिङ् प्रत्ययो भवति, अनवक्लृप्त्यमर्षयोर्गम्यमानयोः ।
उदा०-(अनवक्तृप्ति:) नावकल्पयामि=न सम्भवयामि जातु तत्रभवान् शूद्रं न याजयेत् । यत् तत्रभवान् शूद्रं न याजयेत् । (अमर्षः) न मर्षयामि जातु तत्रभवान् शूद्रं न याजयेत् । यत् तत्रभवान् शूद्रं न याजयेत् ।
___ भूते काले क्रियातिपत्तौ सत्यां वा लुङ् प्रत्ययो भवति । नावकल्पयामि जातु यत् तत्रभवान् शूद्रं नायाजयिष्यत्, न याजयेद् वा।
भविष्यति काले क्रियातिपत्तौ सत्यां तु नित्यं लुङ् प्रत्ययो भवति । नावकल्पयामि जातु यत् तत्रभवान् शूद्रं नायाजयिष्यत् ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
