________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
यह 'कुडि दाहे' (भ्वा०आ० ) इस हलन्त, गुरुमान् धातु से इस सूत्र से स्त्रीलिङ्ग में 'अ' प्रत्यय है। 'इदितो नुम् धातो:' (७/१/५८) से 'नुम्' आगम होता है। 'अजाद्यतष्टाप्' (४/१/४ ) से स्त्रीलिङ्ग में टाप्' प्रत्यय होता है।
३७६
अङ्
(२) हुण्डा । 'हुडि संघातें' (भ्वा०आ०) । (३) ईहा । ईह चेष्टायाम्' (भ्वा०आ०) । (४) ऊहा । ऊह वितर्के (भ्वा० आ०) । (५) शिक्षा | 'शिक्ष विद्योपादाने' (भ्वा०आ० ) ।
(११) षिद्भिदादिभ्योऽङ् ॥१०४ ।
प०वि० - षिद् - भिदादिभ्यः ५ । ३ अङ् १ । १ ।
स०-ष इद् येषां ते षित:, भिद् आदिर्येषां ते भिदादयः । षितश्च भिदादयश्च ते षिद्भिदादय:, तेभ्यः षिद्भिदादिभ्यः (बहुव्रीहिगर्भितइतरेतरयोगद्वन्द्वः) ।
अनु० - स्त्रियामित्यनुवर्तते ।
अर्थ:-अकर्तीरे कारके भावे चार्थे वर्तमानेभ्यः षिद्भ्यो भिदादिभ्यश्च धातुभ्यः परः स्त्रियाम् अङ् प्रत्ययो भवति ।
उदा०-(षितः) जृष्-जरा । त्रपूष्- त्रपा । (भिदादय:) भिदा । छिदा । भिदादयः-भिदा । छिदा । विदा । क्षिपा । गुहा गिरि - ओषध्योः । श्रद्धा । मेधा । गोधा । आरा । हारा । कारा । क्षिया । तारा । धारा । लेखा । रेखा । चूडा । पीडा । वपा । वसा । सृजा । क्रपेः सम्प्रसारणं च- कृपा इति भिदादयः ।
आर्यभाषा - अर्थ - (अकर्तीर) कर्ता से भिन्न ( कारके) कारक (च) और (भावे) भाव अर्थ में विद्यमान (षिद्भिदादिभ्यः ) षित् और भिद् आदि (धातोः ) धातुओं से परे (स्त्रियाम्) स्त्रीलिङ्ग में ( अ ) अङ् प्रत्यय होता है।
उदा०- (षित्) जृष्- जरा। बुढ़ापा । त्रपूष्- त्रपा । लज्जा । (भिदादि) भिदा । फाड़ना । छिदा | काटना । इत्यादि ।
सिद्धि-(१) जरा। यहां 'नृष् वयोहानौं' (दि०उ० ) इस षित्' धातु से इस सूत्र से स्त्रीलिङ्ग में 'अङ्' प्रत्यय है । 'अङ्' प्रत्यय के ङित्' होने से 'क्ङिति च' (१1१/५)
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
Jain Education International
