________________
यस्य प्रथमः पादः
अनु०-धातोरित्यनुवर्तते। '' : . अन्वय:-सत्याप०चूर्णेभ्य: शब्देभ्यश्चुरादिभ्यश्च धातुभ्यो णिच् । .
अर्थ:-सत्यापपाशरूपवीणातूलश्लोकसेनालोमत्वचवर्मवर्णचूर्णेभ्य: शब्देभ्योऽर्थविशेषे चुरादिभ्यश्च धातुभ्य: पर: स्वार्थे णिच् प्रत्ययो भवति ।
उदा०-(सत्याप) सत्यात् तदाचष्टे तत्करोति वा। सत्यमाचष्टे सत्यं करोति वा-सत्यापयति। (पाश) पाशाद् विमोचने। पाशं विमुञ्चति-विपाशयति। (रूप) रूपाद् दर्शने। रूपं पश्यति-निरूपयति । (वीणा) वीणया उपगायति-उपवीणयति। (तूल) तूलेन अनुकुष्णातिअनुतूलयति। (श्लोक) श्लोकैरुपस्तौति-उपश्लोकयति । (सेना) सेनया अभियाति-अभिषेणयति। (लोम) लोमानि अनुमाटि-अनुलोमयति । (त्वच) त्वचं गृह्णाति-त्वचयति। (वर्म) वर्मणा संनाति-संवर्मयति। (वर्ण) वर्णं गृह्णाति-वर्णयति । (चूर्ण) चूर्णैरवध्वंसयति-अवचूर्णयति । चुरादिभ्य: स्वार्थे । चोरयति । चिन्तयति ।
आर्यभाषा-अर्थ-(सत्याप० चूर्णेभ्यः) सत्याप, पाश, रूप, वीणा, तूल, श्लोक, सेना, लोम, त्वच, वर्म, वर्ण, चूर्ण शब्दों से अर्थविशेष में और (चुरादिभ्यः) चुर आदि (धातो:) धातुओं से स्वार्थ में (णिच्) णिच् प्रत्यय होता है।
उदा०-(सत्याप) सत्यमाचष्टे सत्यं करोति वा-सत्यापयति । सत्य कहता है अथवा सत्य बनाता है (प्रमाणित करता है)। (पाश) पाशं विमुञ्चति-विपाशयति । बन्धन को छोड़ता है। (रूप) रूपं पश्यति-निरूपयति । रूप को देखता है। (वीणा) वीणया उपगायति-उपवीणयति । वीणा से पार्श्वगायन करता है। (तूल) तूलेन अनुकुष्णाति-अनुतूलयति । तृण के अग्रभाग को तूल (रूई) के सहाय से ठीक चलाता है। (श्लोक) श्लोकैरुपस्तौति-उपश्लोकयति। स्तोत्रों से उपस्थानपूर्वक देवता की स्तुति करता है। (सेना) सेनया अभियाति-अभिषेणयति । सेना से चढाई करता है। (लोम) लोमानि अनुमार्टि-अनुलोमति। रोमों का अनुशोधन करता है। (त्वच) त्वचं गृह्णाति-त्वचयति। त्वच मृगचर्म को ग्रहण करता है। (वर्म) वर्मणा संनह्यति-सवर्मयति । कवच पहनकर तैयार होता है। (वर्ण) वर्णं गृह्णाति-वर्णयति । ब्राह्मण आदि वर्ण को ग्रहण करता है। (चूर्ण) चूर्णैरवध्वंसयति-अवचूर्णयति । चून-चून करके बखेरता है। चोरयति । चोरी करता है। चिन्तयति । सोचता है।
सिद्धि-(१) सत्यापयति । सत्य+णिच् । सत्य+आपुक्+इ। सत्य+आप+इ। सत्यापि। सत्यापि+लट् । सत्यापि+शप्+तिम् । सत्यापे+अ+ति । सत्यापयति । इस सूत्र से सत्य शब्द
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org