________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
२५२
दोषी । (द्विषः) द्वेषी । (द्रुहः ) द्रोही । (दुहः ) दोही । (युज: ) योगी । ( आक्रीड: ) आक्रीडी । (विविचः ) विवेकी । ( त्यजः ) त्यागी । ( रजः ) रागी । (भजः) भागी । ( अतिचर: ) अतिचारी । ( अपचर: ) अपचारी । ( आमुषः) आमोषी । (अभ्याहन्) अभ्याघाती ।
आर्यभाषा-अर्थ-(सम्पृच० अभ्याहनः) सम्पृच आदि (धातोः) धातुओं से परे (च) भी ( घिनुण् ) घिनुण् प्रत्यय होता है यदि इन धातुओं का कर्ता ( तच्छील०) तच्छीलवान्, तद्धर्मा और तत्साधुकारी हो ।
उदा०- - (सम्पृच) सम्पर्की । सम्पर्कशील। (अनुरुध) अनुरोधी । अनुरोध करने में कुशल। (आङ्ग्यम) आयामी । विस्तारशील। (आङ्ग्यस) आयासी । प्रयत्नशील । (संसृ) संसारी। संसरणशील। (संसृज) संसर्गी । संसर्ग करने में कुशल। (परिदेवि ) परिदेवी । व्याकुलधर्मा । (संज्वर) संज्वारी | रुग्णधर्मा । (परिक्षिप ) परिक्षेपी | प्रेरणा में कुशल । (परिरट) परिराटी । रटने में कुशल। (परिवद ) परिवादी । बोलने में कुशल । (परिदह ) परिदाही । ज्वलनशील । (परिमुह ) परिमोही । मोहनधर्मा । (दुष) दोषी | विकृतधर्मा । (द्विष) द्वेषी | अप्रीतिधर्मा । (दुह ) द्रोही | द्रोहधर्मा । (दुह ) दोही । दोहन में कुशल । (युज) योगी । समाधिधर्मा । (आक्रीड) आक्रीडी । खेल में कुशल । (विविच ) विवेकी । विवेकशील । (त्यज) त्यागी । त्यागशील। (रज) रागी । रागशील। (भज) भागी । सेवा में कुशल। (अतिचर) अतिचारी । अतिगतिशील । ( अपचर ) अपचारी | दुर्गतिधर्मा । (आमुष) आमोषी । चोरी में कुशल । (अभ्याहन्) अभ्याघाती । आघात = चोट करने में कुशल ।
सिद्धि- (१) सम्पर्की । यहां 'सम्' उपसर्गपूर्वक 'पृची सम्पर्चने' (अदा०आ०) धातु से घिनुण्' प्रत्यय है । घिनुण्' प्रत्यय के घित् होने से 'चजो: कु घिण्ण्यतो:' (७ 1३1५२) से कुत्व और घुगन्तलघूपधस्य च' (७।३।८६ ) से 'पृच्' को लघूपध गुण होता है। (२) अनुरोधी । अनु उपसर्गपूर्वक 'रुधिर् आवरणें (रुधा०प० ) । (३) आयामी। आङ् उपसर्गपूर्वक 'यम उपरमें' (स्वा०प०)। (४) आयासी । आङ् उपसर्गपूर्वक 'यसु प्रयत्ने' (दि०प०) । (५) परिसारी। परि उपसर्गपूर्वक 'सृ गतौं' (भ्वा०प०) । (६) संसर्गी । सम् उपसर्गपूर्वक 'सृज विसर्गे' (तु०प० ) । (७) परिदेवी । परि उपसर्गपूर्वक देवृ देवने' (भ्वा०आ०) । (८) संज्वारी । सम् उपसर्गपूर्वक 'ज्वर रोगें' (भ्वा०प०) । (९) परिक्षेपी। परि उपसर्गपूर्वक क्षिप प्रेरणे' (दि०प०) । (१०) परिराटी । परि उपसर्गपूर्वक 'रट परिभाषणें (भ्वा०प०) । (११) परिदाही । परि उपसर्गपूर्वक 'दह भस्मीकरणे (भ्वा०प०) :
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org