SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 216
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २०३ तृतीयाध्यायस्य द्वितीयः पादः अन्वय:-करणे सुप्युपपदे यजो धातोणिनिभूते । अर्थ:-करणे सुबन्ते उपपदे यज्-धातो: परो णिनि: प्रत्ययो भवति भूतकाले। उदा०-अग्निष्टोमेन इष्टवानिति अग्निष्टोमयाजी। आर्यभाषा-अर्थ:-(करणे) करण (सुपि) सुबन्त उपपद होने पर (यज:) यज् (धातो:) धातु से परे (णिनिः) णिनि प्रत्यय होता है (भूते) भूतकाल में। उदा०-अग्निष्टोमेन इष्टवानिति अग्निष्टोमयाजी । अग्निष्टोम से यज्ञ करनेवाला। सिद्धि-अग्निष्टोमयाजी। यहां 'अग्निष्टोम' करण सुबन्त उपपद होने पर 'यज देवपूजासङ्गतिकरणदानेषु' (भ्वा०उ०) धातु से इस सूत्र से णिनि' प्रत्यय है। अत उपधाया:' (७।२।११६) से यज् धातु को उपधावृद्धि होती है। शेष कार्य उष्णभोजी' के समान है। णिनिः (२) कर्मणि हनः।८६। प०वि०-कर्मणि ७१ हन: ५।१। अनु०-णिनि:, भूते इति चानुवर्तते। अन्वय:-कर्मण्युपपदे हनो धातोर्णिनिभूते। अर्थ:-कर्मणि कारके उपपदे हन्-धातो: परो णिनि: प्रत्ययो भवति भूते काले। उदा०-पितृव्यं हतवानिति पितृव्यघाती। मातुलं हतवानिति मातुलघाती। आर्यभाषा-अर्थ-(ब्रह्मभ्रूणवृत्रेषु) ब्रह्म, भ्रूण, वृत्र (कमणि) कर्म उपपद होने पर (हन:) हन् (धातोः) धातु से (क्विप्) क्विप् प्रत्यय होता है (भूते) भूतकाल में। उदा०-पितृव्यं हतवानिति पितृव्यघाती। पितृव्य=चाचा का हत्यारा। मातुलं हतवानिति मातुलघाती। मातुल मामा का हत्यारा। सिद्धि-पितृव्यघाती। यहां पितृव्य' कर्म उपपद होने पर हन् हिंसागत्योः' (अदा०प०) धातु से इस सूत्र से णिनि' प्रत्यय है। 'हनस्तोऽचिण्णलो:' (७।३।३२) से हन्' के न्' को त्' और हो हो हन्तेणिन्नेषु' (७।३।५४) से हन्' के 'ह' को कुत्व घ्' होता है। 'अत उपधाया:' (७।२।१६६) से हन्' को उपधावृद्धि होती है। शेष कार्य उष्णभोजी' के समान है। मातुल' उपपद होने पर-मातुलघाती। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003297
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 02
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1997
Total Pages590
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy