________________
प्रथमाध्यायस्य प्रथमः पादः
अर्थ:-तरप्-तमपौ प्रत्ययौ घ-संज्ञकौ भवतः ।
उदा०- (तरप्) कुमारितरा । (तमप्) कुमारितमा ।
आर्यभाषा - अर्थ - (तरप्तमपौ) तरप् और तमप् प्रत्यय की (घ) घ संज्ञा होती है। - (तरप्) कुमारितरा। दो में अधिक कुमारी । (तमप्) कुमारितमा । सब में अधिक कुमारी ।
उदा०
सिद्धि - (१) कुमारितरा। कुमारी+तरप् । कुमारी+तर। कुमारितर+टाप् । कुमारितर + आ । कुमारितरा + सु । कुमारितरा। यहां तर प्रत्यय की घ- संज्ञा होने से 'घरूपकल्पप्वेलब्रुवगोत्रमतहलेषु ङन्योऽनेकाचो ह्रस्व:' ( ६ | ३ | ४३) से 'कुमारी' शब्द का ह्रस्व हो जाता है ।
(२) कुमारितमा । कुमारी+तमप् । कुमारितमा । शेष कार्य 'कुमारितरा' के समान है।
संख्या-संज्ञा
२७
बहुगणवतुडति संख्या | २२ |
प०व० - बहु- गण - वतु इति १ । १ संख्या १ । १ ।
सo - बहुश्च गणश्च वतुश्च इतिश्च एतेषां समाहारः - बहुगणवतुडति ( समाहारद्वन्द्वः) ।
अर्थ:-बहु-गणशब्दौ वतुप्रत्ययान्ता इतिप्रत्ययान्ताश्च शब्दा: संख्या संज्ञा भवन्ति ।
उदा० - (बहुः ) बहुकृत्वः । बहुधा । बहुकः । बहुश: । ( गण ) गणकृत्वः। गणधा। गणकः । गणशः । ( वतुप्रत्ययान्तः ) तावत्कृत्वः । तावद्धा । तावत्कः । तावच्छ: । ( इतिप्रत्ययान्तः) कतिकृत्वः । कतिधा । कतिकः । कतिश: ।
आर्यभाषा - अर्थ:- (बहुहु-गण- वतु - इति) बहु और गण शब्द की तथा वंतु-प्रत्ययान्त और इति प्रत्ययान्त शब्द की (संख्या) संख्यासंज्ञा होती है।
उदा०- - (बहु) बहुकृत्वः । बहुत बार । बहुधा । बहुत प्रकार से । बहुकः । बहुतों से खरीदा हुआ। बहुशः । बहुतों को । ( गण ) गणकृत्वः । गणधा । गणकः । गणशः । अर्थ पूर्ववत् है । ( वतुप्रत्ययान्त) तावत्कृत्वः । उतनी बार । तावद्धा । उतने प्रकार से । तावत्कः । उतने से खरीदा हुआ। तावच्छ: । उतनों को । ( इतिप्रत्ययान्त) कतिकृत्वः । कितनी बार । कतिधा । कितने प्रकार से । कतिकः । कितने प्रकार से खरीदा हुआ। कतिशः । कितनों को ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
