________________
द्वितीयाध्यायस्य तृतीयः पादः
४१७
उदा०-(१) दूरार्था:-दूरं ग्रामस्य गुरुकुलम् । दूरेण ग्रामस्य गुरुकुलम्। दूराद्' ग्रामस्य गुरुकुलम् । विप्रकृष्टं ग्रामस्य गुरुकुलम् । विप्रकृष्टेन ग्रामस्य गुरुकुलम् । विप्रकृष्टाद् ग्रामस्य गुरुकुलम् ।
(२) अन्तिकार्था:- अन्तिकं ग्रामस्य मन्दिरम् । अन्तिकेन ग्रामस्य मन्दिरम् । अन्तिकाद् ग्रामस्य मन्दिरम् । अभ्याशं ग्रामस्य मन्दिरम् । अभ्याशेन ग्रामस्य मन्दिरम् । अभ्याशाद् ग्रामस्य मन्दिरम् ।
आर्यभाषा-अर्थ- (दूरान्तिकाऽर्थेभ्यः) दूर और अन्तिक = पास अर्थवाले शब्दों से (द्वितीया) द्वितीया (तृतीया) तृतीया (च) और (पञ्चमी) पञ्चमी विभक्ति होती है ।
उदा०- -(१) दूरार्थ- दूरं ग्रामस्य गुरुकुलम् । गुरुकुल गांव से दूर है। दूरेण ग्रामस्य गुरुकुलम्। दूराद् ग्रामस्य गुरुकुलम् । अर्थ पूर्ववत् है । विप्रकृष्टं ग्रामस्य गुरुकुलम् । विप्रकृष्टेन ग्रामस्य गुरुकुलम् । विप्रकृष्टाद् ग्रामस्य गुरुकुलम् । अर्थ पूर्ववत् है ।
(२) अन्तिकार्थ- अन्तिकं ग्रामस्य मन्दिरम् । मन्दिर गांव के पास है । अन्तिकेन ग्रामस्य मन्दिरम् । अन्तिकाद् ग्रामस्य मन्दिरम् । अर्थ पूर्ववत् है । अभ्याशं ग्रामस्य मन्दिरम् । अभ्याशेन ग्रामस्य मन्दिरम् । अभ्याशाद् ग्रामास्य मन्दिरम् । अर्थ पूर्ववत् है ।
सिद्धि - दूरं ग्रामस्य मन्दिरम् । यहां दूर तथा उसके पर्यायवाची अन्तिक तथा उसके पर्यायवाची शब्दों से द्वितीया, तृतीया और पञ्चमी विभक्ति है, जैसे कि उदाहरणों में दिखाई गई है।
सप्तमीविभक्तिप्रकारणम्
सप्तमी -
(१) सप्तम्यधिकरणे च । ३६ ।
प०वि० - सप्तमी १ । १ अधिकरणे ७ । १ च अव्ययपदम् । अनु० - दूरान्तिकार्थेभ्य: इत्यनुवर्तते, अनभिहिते इत्यपि अनुवर्तनीयम् । अन्वयः - दूरान्तिकार्थेभ्यः शब्देभ्योऽनभिहितेऽधिकरणे च सप्तमी । अर्थः-दूरार्थेभ्योऽन्तिकार्थेभ्यश्च शब्देभ्योऽनभिहितेऽधिकरणे च कारके सप्तमी विभक्तिर्भवति ।
उदा० - दूरार्था:- दूरे ग्रामस्य गुरुकुलम् । विप्रकृष्टे ग्रामस्य गुरुकुलम् । (२) अन्तिकार्था:- अन्तिके ग्रामस्य मन्दिरम् । अभ्याशे ग्रामस्य मन्दिरम्।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
