SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 186
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ प्रथमाध्यायस्य तृतीयः पादः १४५ वद: खच्-प्रियंवद: । वशंवद: । (ग) ग्लाजिस्थश्च स्नु:-ग्लास्नु: । जिष्णुः । स्थास्नुः। भूष्णुः। (घ्) भञ्जभासमिदो घुरच्-भगुरम्। (ङ) टाङसिङसामिनात्स्या:-वृक्षात्। वृक्षस्य । ___ आर्यभाषा-अर्थ- (अतद्धिते) तद्धित प्रकरण को छोड़कर (प्रत्ययस्य) प्रत्यय के (आदिः) आदि में वर्तमान (ल-श्-कु) लकार, शकार और कवर्ग की (इत्) इत् संज्ञा होती है। उदा०-(ल) ल्युट् च-चयनम् । चुनना । जयनम् । जीतना। (श्) कर्तरि शप-भवति । होता है। पचति । पकाता है। कवर्ग (क) क्तक्तवतू निष्ठा-भुक्तः । भुक्तवान्। खाया। (ख) प्रियवशे वद: खच-प्रियंवदः । प्रिय बोलनेवाला। वशंवदः । वश में रहनेवाला, आज्ञाकारी। (ग) ग्लाजिस्थश्च ग्स्नुः । ग्लाश्नुः । ग्लानि करनेवाला। जिष्णुः । जीतनेवाला। स्थास्नुः । स्थिर । भूष्णुः । सत्तावाला। (घ) भञ्जभासमिदो घुरच्-भङ्गुरम्। नष्ट होनेवाला। (ङ) टाङसिङसामिनात्स्या:-वृक्षात्। वृक्ष से। वृक्षस्य। वृक्ष का। सिद्धि-(१) चयनम् । चि+ ल्युट् । चिन्यु। चि+अन । चे+अन । चयन+सु। चयनम्। यहां चि चयने (स्वा०3०) धातु से 'ल्युट च' (३।३।११५) लुट् प्रत्यय करने पर इस सूत्र से प्रत्यय के ल' की इत्संज्ञा होती है। ऐसे ही-जि जये' (भ्वा०प०) से जि+ल्युट । जयनम् । (२) भवति । भू+लट् । भू+शप्+तिम्। भू+अ+ति। भो+अ+ति। भवति । यहां भू सत्तायाम् (भ्वा०प०) धातु से वर्तमाने लट् (३।२।१२३) से प्रत्यय तथा 'तिपतस्झि०' (३।४।७८) से ल के स्थान में तिप् आदेश करने पर कर्तरि शप (३।१।६८) से शप् प्रत्यय होता है। इस सूत्र से शप् प्रत्यय के 'श्’ की इत् संज्ञा होती है। इसी प्रकार से डुपचष् पाके' (भ्वा०3०) धातु से-पचति। (३) भुक्त: । भुज्+क्त। भु+त। भुक्+त। भुक्त+सु। भुक्तः। यहां 'भुज पालनाभ्यवहारयोः' (रुधा०आ०) से क्त प्रत्यय करने पर इस सूत्र से प्रत्यय के 'क्' की इत् संज्ञा होती है। भुत्+क्तवतु। भुक्तवान्। (४) प्रियंवदः । प्रिय+व+खच् । प्रिय वद्+अ। प्रियमुम् अ+वद्+अ। प्रियंवद+अ। प्रियंवद+सु। प्रियंवदः। यहां प्रिय शब्द उपपदवाली वद व्यक्तायां वाचि' (श्वा०प०) धात से प्रियवशे वद: खच्' (३।२।३८) से खच्' प्रत्यय होता है। इस सूत्र से प्रत्यय के 'ख्' की इत् संज्ञा होती है। तत्पश्चात् 'अरुषिदन्तजन्तस्य मम्' (६।३।६७) से उपपद को मुम्' का आगम होता है। (५) ग्लास्तुः । ग्ला+स्नु। ग्ला+स्नु। ग्लास्तु+सु । ग्लास्नुः । यहां ग्लै हर्षक्षये (भ्वा०प०) धातु से लाजिस्थश्च रस्तुः' (३।२।१३९) से 'रस्नु' प्रत्यय करने पर इस सूत्र से प्रत्यय के ग’ की इत् संज्ञा होती है। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003296
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 01
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1997
Total Pages590
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size23 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy