________________
प्रथमाध्यायस्य द्वितीयः पादः
(६) हलन्ताच्च । १० । प०वि० - हल् १ ।१ अन्तात् ५ ।१ च अव्ययम् ।
अनु० - 'इको झल् सन् कित्' इत्यनुवर्तते । अन्तशब्दोऽत्र समीपवाची । अन्वयः - इकोऽन्ताद् हल् च झल् सन् कित् ।
अर्थ:-इकः समीपाद् यो हल् तस्मात् परोऽपि झलादिः सन्प्रत्ययः किदवद् भवति ।
उदा०-(इ) भिद् । बिभित्सति । ( उ ) बुध् । बुभुत्सति । (ऋ) X । आर्यभाषा - अर्थ - ( इको) इक् के ( अन्तात्) समीपवर्ती (हल् ) हल् से परे (च) भी (झल्) आदि (सन्) सन् प्रत्यय ( कित्) किद्वत् होता है। यहां 'अन्त' शब्द समीपवाची है। - (इ) भिद् । बिभित्सति । वह भेदन करना चाहता है। (उ) बुध् । बुभुत्सति । वह जानना चाहता है। (ऋ) x 1
उदा०
सिद्धि - (१) बिभित्सति । भिद्+सन् । भिद्+भिद्+स | बि+भित्+स । बिभित्स+लट् । बिभित्स+शप्+ति । बिभित्स+अ+ति । बिभित्सति ।
यहां 'भिदिर् विदारणे' (रुधा०प०) धातु से पूर्ववत् 'सन्' प्रत्यय और भिद्' धातु को द्विर्वचन करने पर पुगन्तलघूपस्य च' (७/३/८६ ) से भिद्' धातु को लघूपध गुण प्राप्त होता है, किन्तु 'सन्' प्रत्यय के कितु होने से 'क्ङिति च ' (१1१14 ) से उसका निषेध हो जाता है।
इसी प्रकार बुध अवगमने' (भ्वा०प०) धातु से बुभुत्सति शब्द सिद्ध करें । लिसिचौ
(७) लिङ्सिवाचात्मनेपदेषु । ११ । प०वि० - लिङ् - सिचौ १ । १ आत्मनेपदेषु ७ । ३ ।
स०-लिङ् च सिच् च तौ - लिसिचौ (इतरेतरयोगद्वन्द्वः) । अनु०-'इक:, हलन्ताच्च, झल् कित्' इत्यनुवर्तते । 'सन्' इति
निवृत्तम् ।
अन्वयः - इकोऽन्ताद् हल् झल् लिसिचावात्मनेषु कित् । अर्थः- इकः समीपाद् यो हल्, तस्मात् परौ झलादी लिसिचौ प्रत्ययौ, आत्मनेपदेषु किद्वद् भवतः ।
उदा०- ( भिद्) लिङ्-भित्सीष्ट । सिच्-अभित्त । (बुध) लिङ्- भुत्सीष्ट । सिच्- अबुद्ध ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
