Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 04

SR No.: 003294
Original Sutra Author: N/A
Author: Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Publication Year: 2011
Total Pages: 408
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 21 MB

Page 35

श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने अज्ञातकर्तृका दुण्डिका ।
[क्षाचंक्षाञ्जम्, क्षक्षञ्जम् ] क्षअमानं प्रयुङ्क्ते । 'प्रयोक्तृव्यापारे णिग्' ( ३।४।२०) णिग्प्र० । अभीक्ष्णं क्षञ्जनं पूर्वम् । 'ख्णम् चाभीक्ष्ण्ये' (५।४।४८) ख्णम्प्र० अम् । अनेन वा दीर्घः । 'णेरनिटि' (४।३।८३) णिग्लोपः । ' भृशाऽऽभीक्ष्ण्या
S विच्छेदे० ' (७।४।७३) द्विः । प्रथमा सि । 'अव्ययस्य' ( ३।२।७) सिलोपः ।
१८
[ अदाक्षि, अदक्षि] 'दक्षि हिंसा- गत्योः ' (१०१२ ) दक्षू । दक्षमाणं प्रायुक्त । 'प्रयोक्तृव्यापारे णिग्' ( ३।४।२० ) णिप्र० । अद्यतनी त । 'भाव - कर्मणोः ' ( ३।४१६८) ञिच्-तलोपश्च ।
अनेन ( " वा ञिणम्पर" इत्येव ह्रस्वविकल्पेन) सिद्धे दीर्घग्रहणं हेडेरिकारस्य दीर्घत्वार्थम्, ह्रस्वविकल्पे हि पक्षे एकारश्रुतिः स्यात्, णिग्-यव्यवहितेऽपि णौ ञिणम्परे दीर्घत्वार्थं च । णिग्व्यवहिते
[अशामि, अशमि] 'शमू उपशमे ' (१२३०) शम् । शाम्यन्तं प्रयुङ्क्ते । 'प्रयोक्तृव्यापारे णिग्' ( ३।४।२०) णिग्प्र० । 'णिति' (४।३।५०) उपान्त्यवृद्धिः आ । 'शमोऽदर्शने ' ( ४।२।२८ ) ह्रस्वः । शमयन्तं प्रायुक्त । 'प्रयोक्तृव्यापारे णिग्' ( ३।४।२० ) णिग्प्र० । अद्यतनी त । 'भाव - कर्मणोः ' ( ३।४।६८) ञिच्-तलोपश्च । अनेन वा दीर्घः । 'णेरनिटि' (४।३।८३) णिग्लोपः । 'अड् धातोरादि०' (४।४।२९) अट् ।
[शामंशामम्, शमंशमम्] शमि । अभीक्ष्णं शमनं पूर्वम् । 'ख्णम् चाभीक्ष्ण्ये' (५/४१४८) ख्णम्प्र० अम् । अनेन वा दीर्घः । 'णेरनिटि' (४।३।८३) णिग्लोपः । 'भृशाऽऽभीक्ष्ण्या-ऽविच्छेदे० ' (७।४।७३) द्विः ।
[शंशमयते] शम् । भृशं पुनः पुनर्वा शाम्यति । 'व्यञ्जनादेरेकस्वराद् भृशाऽऽभीक्ष्ण्ये यङ् वा' ( ३।४।९) य० । ‘सन्-यडश्च' (४।१।३) “श” द्विः । 'मुरतोऽनुनासिकस्य' ( ४|१|५१ ) मोऽन्तः । शंशम्यन्तं प्रयुङ्क्ते । 'प्रयोक्तृव्यापारे णिग्' (३।४।२०) णिग्प्र० । अनेन ह्रस्वस्यापि ह्रस्वः । 'अतः ' ( ४।३।८२) अलोपः । ' योऽशिति' ( ४ | ३ |८०) यलोपः । वर्त्त० ते । ‘कर्त्तर्यनद्भ्यः शव्’ (३।४।७१ ) शव् । 'नामिनो गुणोऽक्डिति' (४।३।१) गु० ए । 'एदैतोऽयाय्' (१।२।२३) अय् ।
[अशंशामि, अशंशमि] शंशम्यन्तं प्रायुक्त । 'प्रयोक्तृ० ' ( ३।४।२० ) णिग्प्र० । अद्यतनी त । 'भाव-कर्मणोः’ ( ३।४१६८) ञिच्-तलोपश्च । अनेन वा दीर्घः । अग्रे पूर्ववत् ।
[शंशामंशंशामम्, शंशमंशंशमम् ] अभीक्ष्णं शंशम्यन्तं पूर्वम् । 'ख्णम् चाभीक्ष्ण्ये' (५।४।४८) ख्णम्प्र० । अनेन वा दीर्घः । ‘अतः’ (४।३।८२) अलोपः । ' योऽशिति' ( ४ | ३ |८० ) यलोपः । भृशा - ऽऽभीक्ष्ण्या -ऽविच्छेदे० ' (७।४।७३) द्वित्वम् ।
यत्र योऽसौ णी णिर्लुप्यते, यश्च योऽकारस्तस्य स्थानिवद्भावप्रतिषेधादानन्तर्यमेव सिध्यति । 'न सन्धि-डी-य- क्वि-द्विदीर्घाऽसद्विधावस्क्लुकि' (७|४|१११) दीर्घविधिं प्रत्यनेन स्थानिवद्भावनिषेधः ।
[फाणयति ] 'फण गतौ' (१०३७) फण् । फणन्तं प्रयुङ्क्ते । 'प्रयोक्तृव्यापारे णिग्' ( ३।४।२० ) णिग्प्र० । 'णिति' (४।३।५०) उपान्त्यवृद्धिः । मतान्तरे ह्रस्वो न स्यात् । वर्त्त० तिव् । 'कर्त्तर्यनद्भ्यः शव्' (३।४।७१ ) शब् । 'नामिनो गुणोऽविइति' (४।३।१) गु० ए । 'एदैतोऽयाय्' (१।२।२३) अय् ||छ ।
कगे - वनू - जनै- जुष्-क्नस्- रञ्जः ।।४।२।२५।।
[कगेवनूजनेष्वनस्रञ्जः ] कगेश्च वनूश्च जनैश्च नृप् च क्नस् च र च = कगेवनृजनैज्प्क्नसूरज्ज्, तस्य ।
[कयति] 'कगे मिथः संप्रहारे' (१९८९) कग् इति सौत्रो धातुः । कगन्तं प्रयुङ्क्ते । पयोक्तृव्यापारे णिग्' ( ३।४।२० ) णिग्प्र० । ‘ञ्णिति' (४।३।५० ) उपान्त्यवृद्धिः । अनेन ह्रस्वः । वर्त्त० तिव् । 'कर्त्तर्यनद्भ्यः शव्' (३।४।७१) शव् । ‘नामिनो गुणोऽक्डिति' (४।३।१) गु० ए । 'एदैतोऽयाय् ' (१।२।२३) अय् ।
Jain Education Intemational.