Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 02

SR No.: 003292
Original Sutra Author: N/A
Author: Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Publication Year: 2009
Total Pages: 346
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 15 MB

Page 24

अथ द्वितीयाऽध्यायस्य द्वितीयः पादः ।।
१५
व्याप्यम । 'शकि-तकि-चति-यति-शसि-सहि-यजि-भजि-पवर्गात' (५/१२९) यप्र० । वा प्रथमा सि । 'अव्ययस्य' (३।२।७) सिलोपः ।
[पुष्पेभ्यः पुष्पाणि वा स्पृहयति] 'स्पृहण ईप्सायाम्' (१९२८) स्पृह । 'चुरादिभ्यो णिच्' (३।४।१७) णिच्प्र० । 'अतः' (४।३।८२) अलोपः । वर्त्त० तिव् । 'कर्तर्यनद्भ्यः शव्' (३।४।७१) शव् । 'नामिनो गुणो०' (४।३।१) गु० इ० → ए० । ‘एदैतोऽयाय' (१।२।२३) अय् ।
[पुष्पेभ्यः स्पृहाते मैत्रेण स्पृह । 'चुरादिभ्यो०' (३।४।१७) णिचप्र० । 'अतः' (४।३।८२) अलोपः । वर्त० ते । 'क्यः शिति' (३।४।७०) क्यप्र० → य । णेरनिटि (४।३।८३) णिचलोपः ।
[पुष्पेभ्यः स्पृहयितव्यम्] स्पृह । 'चुरादिभ्यो०' (३।४।१७) णिच्प्र० । 'अतः' (४।३।८२) अलोपः । 'तव्या-ऽनीयौ' (५।१।२७) तव्यप्र० । ‘स्ताद्यशितो०' (४।४।३२) इट् । 'नामिनो०' (४।३।१) गु० ए । 'एदैतोऽयाय' (१।२।२३) अय् ।
[पुष्पेभ्यः सुस्पृहम्] सुखेन स्पृहणं पूर्वम् । 'दुः-स्वीषतः कृच्छ्रा-ऽकृच्छ्रार्थात् खल्' (५।३।१३९) खल्प० → अ । 'अतः' (४।३।८२) अलोपः ।
पुष्पेभ्यः स्पृहितो मैत्रः] स्पृह्यते स्म । 'गत्यर्था-ऽकर्मक-पिब-भुजेः' (५1१1११) क्तप्र० । 'स्ताद्यशितोऽत्रोणादेरिट' (४।४।३२) इट् । 'सेटक्तयोः' (४।३।८४) णिचलोपः ।।छ।।
क्रुध्-दुहेा-ऽसूयार्थैर्य प्रति कोपः ।।२।२।२७।। [कुद्रुहेाऽसूयार्थः] क्रुच्च द्रुह् च ईर्ष्या च असूया च = क्रुध्द्रुहेाऽसूया, क्रुध्द्रुहेाऽसूया अर्था येषां ते = क्रुध्द्रुहेाऽसूयार्थास्तैः ।
[यं प्रति कोपः] यद् द्वितीया अम् । 'आ ढेरः' (२।१।४१) द० → अ० । 'लुगस्यादेत्यपदे' (२११११३) अलोपः । 'समानादमोऽतः' (१।४।४६) अलोपः । प्रति प्रथमा सि । 'अव्ययस्य' (३।२७) सिलोपः । कोप प्रथमा सि ।।
[मैत्राय क्रुध्यति] 'क्रुधंच कोपे' (११८४) क्रुध् । वर्त्तः तिव् । 'दिवादे: श्यः' (३।४।७२) श्यप्र० → य । [मैत्राय कुप्यति] 'कुपच क्रोधे' (११९१) कुप् । वर्त्त० तिव् । 'दिवादे: श्यः' (३।४।७२) श्यप्र० → य । [मैत्राय द्रुहाति] ‘दुहौच जिघांसायाम्' (१२३९) द्रुह् । वर्त्त तिव् । 'दिवादेः श्यः' (३।४।७२) श्यप्र० → य ।
[मैत्रायाऽपचिकीर्षति] 'डुकंग करणे' (८८८)कृ, अपपूर्व० । अपकर्तुमिच्छति । 'तुमर्हादि०' (३।४।२१) सन्प्र० । 'स्वर-हन०' (४।१।१०४) कू । 'ऋतां विडतीर्' (४।४।११६) किर् । 'सन्-यङश्च' (४।१।३) किद्धिः । 'व्यञ्जन०' (४।१।४४) र्लोपः । 'क-ङश्च-ञ्' (४।१।४६) कि० → चि० । भ्वादेर्नामिनो०' (२।१।६३) दीर्घः । 'नाम्यन्तस्था०' (२।३।१५) षत्वम् ।
[मैत्रायाऽपकरोति] 'डुकंग करणे' (८८८) कृ, अपपूर्व० । वर्त० तिव् । 'कृग्-तनादेरुः' (३।४।८३) उप्र० । 'नामिनो गुणोऽक्डिति' (४।३।१) गु० अर् । 'उ-श्नोः' (४।३।२) गु० उ० → ओ ।
[मैत्रायेय॑ति] 'ईj ईर्ष्यार्थः' (४०२) ईर्षु । वर्त्तः तिव् । 'कर्त्तर्यन०' (३।४।७१) शव् । [मैत्रायेयति] 'ईर्ष्या ईर्ष्यार्थः' (४०१) ईय॒ । वर्त्त तिव् । 'कर्त्तर्यनद्भ्यः शव्' (३।४।७१) शव् । [मैत्राय सूर्यति] ‘सूर्य ईर्ष्यार्थः' (४००) सूर्दा । वर्त्तः तिव् । ‘कर्त्तर्यनद्भ्यः शव्' (३।४।७१) शव् । [चैत्रायाऽसूयति]5 ‘असू मानसोपतापे' (१९९८) असू, सौत्रो (कण्ड्वादि) धातुः' । 'धातोः कण्ड्वादेर्यक्' (३।४।८)
卐 असू-असूग, इत्येके ।