________________
|| अर्हम् ।।
कलिकालसर्वज्ञ श्री हेमचन्द्राचार्यविरचितं श्री सिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासनम् ॥
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने अज्ञातकर्तृका ढुंढिका ॥
॥ अथ प्रथमाऽध्यायस्य प्रथमः पादः ॥
प्रणम्य परमात्मानं श्रेयः शब्दानुशासनम् । आचार्यहेमचन्द्रेण स्मृत्वा किञ्चित् प्रकाश्यते ॥
[ प्रणम्य ] 'प्राक् पूरणे' (१०७२) प्रा । प्राप्नोति पूरयति उत्कृष्टाद्यर्थमिति प । ' क्वचित् ' ( ५।१।१७१) डप्र० → अ । 'डित्यन्त्यस्वरादेः' (२।१।११४) आकारलोपः । 'णमं प्रह्वत्वे' (३८८) णम् । 'पाठे धात्वादेर्णो नः' (२।३ ।९७) नम् । ‘धातोः पूजार्थस्वति०' (३|१|१) प्रपूर्वकम् । प्रणमनं पूर्वं = प्रणम्य । 'प्राक्काले' (५।४।४७) क्त्वाप्र० त्वा । 'अनञः क्त्वो यप्' (३।२।१५४) यप्य । प्रथमैकवचनं सि । 'अदुरुपसर्गान्तरो० ' (२।३।७७) नस्य णत्वम् । 'अव्ययस्य' ( ३।२।७) सिलोपः ।
=
[परमात्मानम् ] 'पृश् पालनपूरणयो:' (१५३२) पृ । पृणाति = लब्धमर्थं पालयति, अलब्धमर्थं पूरयतीति परम । 'सृ-पृ-प्रथि-चरि-कडि- कर्देरम:' ( उणादि- ३४७) अमप्र० । 'नामिनो गुणोऽक्ङिति ' ( ४ | ३|१) गु० अर् । ‘अत सातत्यगमने’ (२७९) अत् । अतति = सातत्येन गच्छति तांस्तान् पदार्थान् इति आत्मा । 'सात्मन् - आत्मन् - वेमन्०' (उणादि-९१६) मन्प्रत्यये आत्मन् इति निपातः । परमश्चासौ आत्मा च = परमात्मा, तम् = परमात्मानम् । 'कर्मणि' (२।२।४० ) द्वितीयैकवचनं अम् । नि दीर्घः' (१।४।८५) दीर्घः ।
Jain Education International
[श्रेयः] 'शंसू स्तुतौ च' (५५०) शंस्, प्रपूर्वकम् । प्रशस्यते इति प्रशस्यम् । 'कृ-वृषि- मृजि-शंसि० ' ( ५।१।४२ ) क्यप्प्र० → य । 'नो व्यञ्जनस्याऽनुदितः' ( ४ । २ । ४५ ) नलोपः । इदं पूर्वाचार्यप्रणीतं व्याकरणजातं प्रशस्यमिदं च नवतरप्रारभ्यमाणव्याकरणं प्रशस्यमिदमनयोर्मध्येऽतिशयेन प्रशस्यं श्रेयः । 'गुणाङ्गाद् वेष्ठेयसू' (७।३।९ ) ईयसुप्र० ईयस् । ‘त्रन्त्यस्वरादेः' (७।४।४३ ) इत्यनेनाऽकारलोपप्राप्तौ 'नैकस्वरस्य' ( ७ ४१४४ ) इत्यनेन निषेधः । ' प्रशस्यस्य श्रः ' (७।४।३४) प्रशस्यस्थाने श्रादेशः । 'अवर्णस्येवर्णादिनैदोदरल्' (१।२।६) अ० ए० । प्रथमैक० सि । 'अनतो लुप्' (१।४।५९) सिलोपः ।
=
[शब्दानुशासनम् ] ' शपीं आक्रोशे' (९१६) शप् । शपति आक्रोशति दुरुच्चारकमिति शब्दः । ' शा- शपि-मनिकनिभ्यो दः' (उणादि २३७ ) दप्र० । 'तृतीयस्तृतीय- चतुर्थे' (१।३।४९) ५० ब० ।
=
'शासूक् अनुशिष्टौ ' (१०९५) शास्, अनुपूर्वकम् । अनुशास्यन्ते व्युत्पाद्यन्ते शब्दा अनेनेति अनुशासनम् । ‘करणाऽऽधारे’ (५।३।१२९) अनट्प्र० अन । 'लोकात् ' (१।१।३) संहिता । प्रथमैक० सि । 'अतः स्यमोऽम्' (१।४।५७)
For Private & Personal Use Only
=
www.jainelibrary.org
