SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 382
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ८३ ] अथ भावबन्धस्वरूपं ज्ञापयति प्रवचनसारः उवओगमओ जीवो मुज्झदि रज्जेदि वा पदुस्सेदि । पप्पा विविधे विसये जो हि पुणो तेहिं संबंधो ॥ ८३ ॥ उपयोगमयो जीवो मुह्यति रज्यति वा प्रद्वेष्टि । प्राप्य विविधान् विषयान् यो हि पुनस्तैः संबन्धः ॥ ८३ ॥ पर अयमात्मा सर्व एव तावत्सविकल्पनिर्विकल्पपरिच्छेदात्मकत्वादुपयोगमयः । तत्र यो हि नाम नानाकारान् परिच्छेद्यानर्थानासाद्य मोहं वा रागं वा द्वेषं वा समुपैति स नाम तैः प्रत्ययैरपि मोहरागद्वेषैरुप रक्तात्मस्वभावत्वान्नीलपीतरक्तोपाश्रयप्रत्ययनीलपीतरक्तवैरुपरक्तस्वभावः स्फटिकमणिरिव स्वयमेक एव तद्भावद्वितीयत्वाद् बन्धो भवति ॥ ८३ ॥ अथ भावबन्धयुक्ति द्रव्यबन्धस्वरूपं च प्रज्ञापयति — Jain Education International २१७ जीवस्य मूर्तकर्मणा सह कथं बन्धो भवतीति पूर्वपक्षरूपेण द्वितीया तत्परिहाररूपेण तृतीया चेति गाथात्रयेण प्रथमस्थलं गतम् । अथ रागद्वेषमोहलक्षणं भावबन्धस्वरूपमाख्याति — उवओगमओ जीवो उपयोगमयो जीवः, अयं जीवो निश्चयनयेन विशुद्धज्ञानदर्शनोपयोगमयस्तावत्तथाभूतोऽप्यनादिबन्धवशात्सोपाधिस्फटिकवत् परोपाधिभावेन परिणतः सन् । किं करोति । मुज्झदि रज्जेदि वा पदुस्सेदि मुह्यति रज्यति वा प्रष्ट द्वेषं करोति । किं कृत्वा । पूर्वं पप्पा प्राप्य । कान् । विविधे विसये निर्विषयपरमात्मस्वरूपभावनाविपक्षभूतान्विविधपञ्चेन्द्रियविषयान् । जो हि पुणो यः पुनरित्थंभूतोऽस्ति जीवो हि स्फुटं, तेहि संबंधी तैः संबद्धो भवति तैः पूर्वोक्तरागद्वेषमो हैः कर्तृभूतैर्मोहरागद्वेषरहितजीवस्य शुद्ध परिणामलक्षणं परमधर्ममलभमानः सन् स जीवो बद्धो भवतीति । अत्र योऽसौ रागद्वेषमोहपरिणामः स एव भावबन्ध इत्यर्थः ॥ ८३ ॥ अथ भावबन्धयुक्ति द्रव्यबन्धस्वरूपं च प्रतिपादयति-भावेण जेण भावेन परिणामेन येन जीवो जीवः ॥ ८२ ॥ आगे भावबंधका स्वरूप दिखलाते हैं - [ यः ] जो [ उपयोगमयः ] ज्ञान दर्शनमयी [जीवः ] आत्मा [ विविधान् ] अनेक तरहके [ विषयान् ] इष्ट अनिष्ट विषयोंको [ प्राप्य ] पाकर [मुह्यति ] मोही होता है, [वा] अथवा [रज्यति ] रागी होता है, अथवा [ प्रद्वेष्टि ] द्वेषी होता है, [सः ] वह [पुनः ] फिर [तैः] उन राग, द्वेष, मोह भावोंसे [ बद्धः ] बंधा हुआ है। भावार्थ- - यह संसारी जीव इंद्रियोंके विषयोंमें उपयोगी होता हुआ राग, द्वेष, मोहभावको प्राप्त होता है । वे राग, द्वेष, मोहभाव परके निमित्तसे होते हैं । यद्यपि यह आत्मा एकभावस्वरूप है, परंतु राग, द्वेष, मोहभावके परिणमनसे द्वैतभावरूप हुआ है, इससे बंध है । जैसे स्फटिकमणि स्वभावसे एक श्वेतभावरूप है, परंतु नील पीत रक्तवस्तुके संबंधसे नील पीत रक्तरूप दूसरे परिणामको प्राप्त होता है, तदाकार संबंधको धारण करता है, उसी प्रकार यह आत्मा परसंयोगसे राग, द्वेष, मोहभावरूप भावबंधसे बँधता है || ८३ ॥ आगे भावबंध के अनुसार द्रव्यबंधका स्वरूप दिखलाते हैं - [ जीवः ] आत्मा [ येन भावेन ] जिस राग, द्वेष, मोहभावकर [ विषये ] इंद्रियोंके विषयमें [आगतं ] आये हुए इष्ट प्रव. २८ For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003289
Book TitlePravachanasara
Original Sutra AuthorN/A
AuthorA N Upadhye
PublisherShrimad Rajchandra Ashram
Publication Year1964
Total Pages612
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size16 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy