Page Text
________________
प्रवचनसारः अथ गुणगुणिनो नासमुपहन्ति
णत्थि गुणो त्ति व कोई पजाओ त्तीह वा विणा दव्वं । दव्वत्तं पुण भावो तम्हा दव्वं सयं सत्ता ॥१८॥ नास्ति गुण इति वा कश्चित् पर्याय इतीह या विना द्रव्यम् ।
द्रव्यवं पुनर्भावस्तस्माद्रव्यं स्वयं सत्ता ॥ १८॥ न खलु द्रव्यात्पृथग्भूतो गुण इति वा पर्याय इति बा कश्चिदपि स्यात् । यथा सुवर्णात्पृथग्भूतं तत्पीतलादिकमिति वा तत्कुण्डलादिकखमिति वा । अथ तस्य तु द्रव्यस्य स्वरूपवृत्तिभूतमस्तिखाख्यं यद्रव्यवं स खलु तद्भावाख्यो गुण एव भवन किं हि द्रव्यात्पृथग्भूतखेन वर्तते। न वर्तत एव । तर्हि द्रव्यं सत्तास्तु, स्वयमेव ॥ १८॥ अथ द्रव्यस्य सदुत्पादासदुत्पादयोरविरोधं साधयति.. एवंविहं सहावे दव्वं दव्वस्थपन्जयत्थेहिं ।
सदसम्भावणिबद्धं पादुम्भावं सदा लभदि ॥ १९॥ अथ गुणपर्यायाभ्यां द्रव्यस्याभेदं दर्शयति-पत्थि नास्ति न विद्यते । स कः । गुणो त्ति व कोई गुण इति कश्चित् । न केवलं गुणः पज्जाओ त्तीह वा पर्यायो वेतीह । कथम् । विणा विना । किं विना । दव्वं द्रव्यमिदानीं द्रव्यं कथ्यते दव्वत्तं पुण भावो द्रव्यत्वमस्तित्वम् । तत्पुनः किं भण्यते । भावः । कोऽयः । उत्पादव्ययध्रौव्यात्मकसद्भावः तम्हा दव्वं सयं सत्ता तस्मादभेदनयेन सत्ता स्वयमेव द्रव्यं भवतीति । तद्यथा—मुक्तात्मद्रव्ये परमावाप्तिरूपो मोक्षपर्यायः केवलज्ञानादिरूपो गुणसमूहश्च येन कारणेन तवयमपि परमात्मद्रव्यं विना नास्ति न विद्यते । कस्मात्प्रदेशाभेदादिति उत्पादव्ययध्रौव्यात्मकशुद्धसत्तारूपं मुक्तात्मद्रव्यं भवति । तस्मादभेदेन सत्तैव द्रव्यमित्यर्थः । यथा मुक्तात्मद्रव्ये गुणपर्यायाभ्यां सहाभेदव्याख्यानं कृतं तथा यथासंभवं सर्वद्रव्येषु ज्ञातव्यमिति ॥ १८ ॥ एवं गुणगुणिव्याख्यानरूपेण प्रथमगाथा द्रव्यस्य गुणपर्यायाभ्यां सह भेदो नास्तीति कथनरूपेण द्वितीया चेति स्वतन्त्रगाथाद्वयेन षष्ठस्थलं गतम् ॥ अथ भेद दूर करते हैं - [इह] इस जगत्में [द्रव्यं विना] द्रव्यके विना [गुण इति] गुण ऐसा [वा] अथवा [पर्यायः इति पर्याय ऐसा [कश्चित् ] कोई पदार्थ [नास्ति नहीं है । [पुनः] और [द्रव्यत्वं] द्रव्यका अस्तित्व [भावः] उसका स्वभावभूत गुण है, [तस्मात् ] इसलिये [द्रव्यं] द्रव्य [स्वयं] आप ही [सत्ता] अस्तित्वरूप सत्ता है। भावार्थ-ऐसा कोई गुण नहीं है, जो द्रव्यके विना पृथक् रहता हो, इसी प्रकार ऐसा कोई पर्याय भी नहीं है, जो द्रव्यसे पृथक् हो। द्रव्य ही में गुण और पर्याय होते हैं, द्रव्यसे पृथक् कोई पदार्थ नहीं है। अतः गुणपर्याय द्रव्यसे अभेदरूप हैं। जैसे सोनेसे पीतत्वादि गुण, कुंडलादि पर्याय पृथक् नहीं पाये जाते, उसी प्रकार द्रव्यसे गुणपर्याय पृथक् नहीं हैं, और सत्ता है, सो वस्तुसे अभिन्न उसका गुण है । इस कारण अस्तित्वरूप सत्ता गुण द्रव्यके पृथक् नहीं है, द्रव्य स्वयं सत्तास्वरूप है ॥ १८ ॥ आगे द्रव्यके द्रव्यार्थिक-पर्यायार्थिकनयकी विवक्षासे 'सत
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003289 |
| Book Title | Pravachanasara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | A N Upadhye |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1964 |
| Total Pages | 612 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |