Page Text
________________
गणिततिलकम्
[श्रीपतिएकका अंशाच्छेदाद् यादयस्ततो द्वन्द्वे रूपं अन्योन्यस्य परस्परं छेदनार्थ विनिमयविहिताभ्यां यथा एकत्रांशच्छेदाधस्त्रयः अपरत्रांशच्छेदाधो द्वौ यथा {1}} ततश्छेदाभ्यां त्रिद्विभ्यामंशच्छेदो विहन्यात् , यथा त्रिगुण एको जातास्त्रयोंऽशास्तथा त्रिगुणौ द्वौ जाताः षट् {१६} हराख्याः। द्वितीये द्विगुण एको ५ जातौ द्वौ । द्विगुणास्त्रयो जाताः षट् {१}हराख्याः । तत एतौ सदृशहरौ समानषट्कच्छेदौ लब्धौ द्वित्रिलक्षणौ तयोः संयोजनं त्रिमध्ये द्विक्षेपे जाताः पञ्चांशाः षट्छेदा मिलितत्वात् प्राक् छेदांशौ भञ्जनीयौ यथा {3} अस्थाधो द्विकोप्युक्तार्थत्वाद् भञ्जनीयः, यथा} अथाग्रेतनाङ्क {१} संयोजना प्रागिव, यथा अंश
च्छेदावित्यादिना छेदविनिमये एकत्र षडधो नव । एकत्र नवकाधः षट् यथा १० {}} तत् छेदाभ्यां नवषट्काभ्यां विहन्यात् , यथा नवगुणाः षट् जाताश्चतु:पश्चाशत् । नवगुणाः पञ्च जाताः पञ्चचत्वारिंशत् , यथा {१५} तथा षड्गुणा नव जाताश्चतुःपञ्चाशत, षड्गुण एको जाताः षट् यथा । ततः सदृशहरेति विधिः कार्यो यतो हरा एव सदृशा विलोक्याः, न लवाः। ततः समानच्छेदानां पञ्चचत्वारिंशल्लक्षणानां षड्योगे जाता एकपञ्चाशत् , चतुःपञ्चाशत् छेदाः पूर्व१५ राशिषट्रकश्चोक्तार्थत्वाद् गता यथा {५४} |अथाग्रेतनाङ्क १८ योजना यथा-अंश
च्छेदावित्यादिना । छेदविनिमये चतुःपञ्चाशदधोऽष्टादश तथाऽष्टादशाधश्चतु:पञ्चाशद्, यथा{१४} । ततोऽष्टादशगुणाश्चतुःपञ्चाशत् जाता द्वासप्तत्यधिका नवशती तथाऽष्टादशगुणा एकपञ्चाशत् जाता नवशत्यष्टादश च । द्वितीये चतु:
पञ्चाशद्गुणा अष्टादश जाता नवशती द्विसप्ततिश्च । तथा चतुःपञ्चाशद्गुण एको जाता २० चतुःपञ्चाशत् । ततः सदृशच्छेदत्वात् पूर्ववत् सदृशहराणां लवानां नवशताष्टाद
शानां पञ्चाशद्योजने जाता नवशती द्वासप्ततिश्च । प्राग् राशिश्चतुःपञ्चाशचोक्तार्थत्वाद् गता, यथा {९७३} । सदृशच्छेदांशत्वात् एषामर्धत्रिभागादीनां सजातद्वासप्तत्यधिकनवशतानां समानच्छेदैभोगे दत्ते सङ्कलिते रूपमेकं लब्धं यथा १। यदा हरो न भवति लवा एव स्युस्तदा तेषां भिन्नानां रूपखण्डानां किं कार्यमि२५ त्याशङ्कयाह-हरविरहितेत्यादि । हरेण एकद्विभागादिना यो विरहितो राशिः सम्पूर्ण एव यथा वक्ष्यमाणोदाहरणे षड् रूपाणि तस्याध एकश्छेदका स्वयं कल्पनीय इत्यर्थः। उदाहरणं वृत्तोत्तरार्धं यथा
सार्धत्रयं षण्णवपादहीना
ख्यंशान्वितात् सप्त च योजय द्राक् ॥' १ इन्द्रवज्रा ।
१८५४
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003174 |
| Book Title | Ganittilakam Savrtuttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Hiralal R Kapadia |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 214 |
| Language | Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |