Page Text
________________
१४
गणित तिलकम्
[ श्रीपति
घनमिति यस्याङ्कस्य घन उपर्यकेभ्यः पतति तदङ्कधनं यथा त्रिएकाधस्त्रिकं निवेश्य त्रयाणां घनं सप्तविंशतिलक्षणमुपर्येकत्रिंशतः प्रपात्य शेषं ४ स्थाने स्थिताः । पश्चादेनं त्रिकं मूलं मूलाख्यं उपर्यङ्कपदस्य तृतीयस्य पञ्चकलक्षणस्याधो नयेत्, यथा {४०५ ४८५५०१३ } । ततोऽस्य मूललक्षणस्य त्रिनिघ्तकृत्येति यथाऽत्र मूल५ त्रिकं तदस्य कृतिः - वर्गो नवकं त्रिगुणः सप्तविंशतिस्तया त्रिनिनकृत्या २७ एकस्थानोनतया उपर्यङ्को नियोज्यः, यथा (३६५५० शेषमुपर्यङ्कं हरेत् भजेत्, यथाऽत्र सप्तविंशत्यध एकं कृत्वा उपर्यष्टचत्वारिंशन्मध्यात् सप्तविंशतिर्गता एकविंशतिः स्थिता, सप्तविंशतिश्च दत्तभागत्वादुक्तार्थत्वाद् भञ्जनीया, लब्धं च फलरूपमेकं पत्रिकाग्रतो नियोज्य - निवेश्य तत्कृतीत्यादि तस्य लब्धस्य एकस्य १० पङ्क्तिनिविष्टस्य कृतिः-वर्ग एक एव तामन्त्य निघ्नीमन्त्येन त्रिकेण गुणितां यथैकत्रिगुणस्त्रय एव जाताः । त्रिसङ्गुणां त्रिकेण गुणितास्त्रयो जाता नव । एतेन तत्कृतिमन्त्यनिघ्नीं त्रिगुणां उपरि { २१५५०१३) द्विशतपञ्चदशभ्यो नवकमपनयेत् शेषद्विशते पडधिके जाते घनं चेति लब्धस्येवैकलक्षणस्य घनमेकमुपर्यङ्कादपनयेत्, जातः { '} । ततः पुनरपि करणमाधातुं तृतीयस्य पदस्याधो मूलं न१५ येत्, यथाऽत्र एकस्योपर्यङ्कस्य तृतीयपदस्याधो मूलमेकत्रिंशतं नयेत् { २०६४१३} | ततोऽस्य एकत्रिंशता कृतिः - वर्ग एकषष्ट्यधिक नवशतलक्षणा, अनया विनिघ्नया त्रिगुणया यशीत्यधिकाष्टाविंशतिशतरूपया एकस्थानोनतया यथा एकत्रिंशत्सत्कत्रिकस्याधरुयशीतिसत्कत्रिकं नियोज्योपर्यङ्काङ्काधः प्रदत्तया {*:::: * }
39
3
२०६४०१ 39
शेषपर्यङ्कं हरेत्, यथाऽष्टाविंशत्यधः सप्तकेन पडधिकद्विशतादुपरिस्थात् पण्ण२० वत्यधि (क) शतपाते स्थितदश १० पश्चादष्टादधः सप्तकेन चतुरधिशतमध्यात् षट्पञ्चाशत्पातिते स्थिता उपरि अष्टाचत्वारिंशत् पश्चात् त्रिकाधः सप्तकेनाशी - तिमध्यादेकविंशतिर्गताः स्थिता एकोनपञ्चाशत् । पश्चात् त्र्यशीत्यधिकाष्टाविंशतिशती दत्तभागतयोक्तार्थत्वाद् भञ्जनीया । ततो लब्धं सप्तकं पङ्कयां एकत्रिं (श) - दग्रतो निवेश्य ततः पूर्ववत् नवकृतिमन्त्य त्रिनिनामपनयेत्, यथा तस्य सप्तकस्य २५ कृतिः - वर्ग एकोनपञ्चाशत्, तां अन्त्येन एकत्रिंशता गुणितां एकोनविंशत्या पञ्चदशशतीं त्रिगुणां चत्वारिंशत् सहस्राः सप्तपञ्चाशल्लक्षणामेकोनस्थानतया नियोज्याधः क्रियमाणभागाङ्कं विनाऽपनयेत्, यथा एकत्रिंशत्सत्क एकस्याधः सप्तपञ्चाशत्सप्तकः सप्तकः स्यात्, यथा ( ४५३३३ ) । ततः पञ्चचत्वारिंशत्सदृशीत्वात् पञ्चचत्वारिंशद् गता एकनवतेर्मध्यात् सप्तपञ्चाशद् गताश्चतुस्त्रिंशत् । उक्तार्थत्वात् ३० पञ्चचत्वारिंशत् सप्तपञ्चाशदेको भञ्जनीयः । तथा तस्य सप्तकस्य घनं त्रिचत्वा
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003174 |
| Book Title | Ganittilakam Savrtuttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Hiralal R Kapadia |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 214 |
| Language | Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |