Page Text
________________
२०१८१
गणिततिलकम्
[श्रीपतियथा { २३१५, १। कृतिरादिमस यथाऽत्रादिमाः सप्त तस्य कृतिः-चर्ग एकोनपश्वाशल्लक्षणा ४९ अन्त्यत्रिनिति अन्त्येनैकत्रिंशता गुणिता अन्यत्रापि लिख्य जाता पञ्चदश शतान्येकोनविंशतिश्च, त्रिगुणा जाता चत्वारः सहस्राः पश्च शतानि
सप्तपश्चाशच्च । स्थानाधिकत्वं योज्या/२७७९१ आदिघनश्चेति आदेः सप्तकस्य ५धनस्त्रिचत्वारिंशदधिकत्रिशतरूपो योज्यो यथा ३१७.१ स्थानाधिकत्वं
३४33
सर्वत्र ज्ञेयम् । एते सर्वे मिलिता-योजितास्त्रिशतसप्तदशानां घना कोट्यस्तिस्रो लक्षा अष्टादश सहस्राः पञ्चपञ्चाशत् त्रयोदश ३१८५५०१३ युताः स्यादिति क्रिया।
द्वितीयवृत्तपदत्रयेण द्वितीयं घनानयनकरणम् । तथाहि एकादीत्यादि । एकद्वित्रिप्रभृतिरूपाणां प्रचय:-समुच्चयस्तेन । एतेन एकादिद्विचयपदसमासो वेति १० विधिन प्रयोज्यस्तथा ऊोकश्रेणिन्यस्तैकादिरूपप्रचयेन, न तिर्यङ्न्यस्ताङ्कप्रचयेन कृत्वेति मनसा कृत्वा मेरुं गच्छन्तीत्यादिवदकर्मका कृदन्तक्रिया । त्रि[क]सङ्गुणान्त्य इति । एकादीनामन्त्यं स यस्य धनमानेतुमिष्टो यथा त्रिकस्य घनमानेतुमेकादिचयेन त्रिकमेवान्त्यः स त्रिसङ्गुणों जाता नव । तत्र त्रिसङ्गुणान्त्ये नवकलक्षणे मुखसङ्गुणे चेति त्रयाणां मुखं द्वौ तेन सङ्गुणे-गुणिते नवके जाता१५ ष्टादशके आधराशेर्द्विकलक्षणस्य त्रिकादित्वात् धनमष्ट सैकं जातं नवकं क्षिपेत् अष्टादशान्त वक्षेपे जातस्त्रयाणां घनः सप्तविंशतिः, एवं सर्वत्र ।
चतुर्थपदेन तृतीयं करणमाह-समत्रीत्यादि । समानां त्रयाणामङ्कानां यो राशिस्तस्य या मिथः प्रहतिः-गुणना यथा चतुर्णा धनानयनाय वारत्रयं चत्वारो मण्डयित्वा गुणनाऽन्योन्यं यथा चतुर्भिराहताश्चत्वारः षोडश षोडशभिश्च २० हताश्चतुःषष्टिः; स चतुर्णा घनो जातः । एवं सर्वत्र । च-उतशब्दो समुच्चये । वाशब्दः प्रकारवाची । तथा घनविधिमनुक्त्वा स्थाप्यो घनोऽन्त्यस्येत्याधयुक्तमिति विचिन्त्य पूर्व समत्रिघातश्च धनः प्रदिष्ट इत्युपदिश्य यसात् स्थाप्यो घनोऽन्त्यस्येत्याधुपदिष्टं च ॥ - चतुर्थ करणसूत्रं यथा२५ खण्डाभ्यामाहतो राशि-स्त्रिघ्नः खण्डघनैक्ययुक् ॥
व्याख्या-यथा पञ्चानां धनमानेतुं पञ्चानां द्वे खण्डे एकत्र त्रयः एकतो द्वौ, ताभ्यां राशिः पञ्चकलक्षणो राशिराहतो-गुणितो यथा-पञ्चद्विगुणा जाता दश एते त्रिगुणा जातास्त्रिंशत् ततस्त्रिांनो जाता नवतिस्ततः खण्डयोर्द्वित्रिलक्ष
१ अनुष्टुप् ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003174 |
| Book Title | Ganittilakam Savrtuttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Hiralal R Kapadia |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 214 |
| Language | Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |