Page Text
________________
गणिततिलकम्
[श्रीपतिएकोनविंशत्या हरलक्षणया चतुष्कस्य हरस्य ताडनम् , जाता: षट्सप्ततिः । अनया त्रयोविंशत्यधि(क)शतैकाङ्के हते लब्धं रूपमेकं सप्तचत्वारिंशत् षट्सप्ततिच्छेदाः, यथा {१५}।
अथ द्वितीयोदाहरणमाह-विधिवत् सार्धाशीतिः शरैखिलवोनितैः स्पष्टम् । ५न्यासः {1.} । अत्र प्रथमाङ्के भागानुबन्धत्वात् छेदनिनेत्यादिना द्विगुणाऽ
शीतिः सपष्टिशतं सैकं जातं सैकषष्टिशतं द्विच्छेदम् , यथा {१६} । परत्र भागापवाहत्वाद् "भागापवाहन विधौ हरनिघ्नरूपे"त्यादिना त्रिगुणाः पञ्च जाताः पञ्चदश, एकापनयने १४ त्रिच्छेदा यथा { °४} । अस्य हरवाच्यस्य हरराशयोः परिवृत्तौ जाता उपरि त्रयोऽधश्चतुर्दश, यथा {१४} । ततो भागवधे त्रिभिरेक१० षष्टिशतस्य वधे जातस्यशीत्यधि(क)त्रि(चतुः)शते । हरताडेति चतुर्दशगुणौ द्वौ जाता अष्टाविंशतिः। तथा प्राक्तनाङ्के हृते लब्धं सप्तदश, तस्याधोऽपवर्तने सप्तानां सप्तभागे एकस्तस्याधः अष्टाविंशतेः सप्तभागे चत्वारः, यथा {}। - तृतीयोदाहरणमाह-दलमपि हृतं षड्भागेन स्पष्टं {3||} । अत्राग्रेतनाङ्कस्य रूपषड्भागस्य हरवाच्यस्य हरांशयोः परिवृत्तौ उपरि षट् अध एकः । ततो ३५ भागवधे षड्गुण एको जाताः षट् । अस्य हरताडेति एकगुणौ द्वौ । द्वावेव ताभ्यां भागे लब्धं रूपाणि त्रीणि {}।
अथ चतुर्थमुदाहरणमाह-त्रिभिश्चरणो हृतो भवति । व्याख्या । रूपैत्रिभिश्चरणो रूपं चतुर्थो भागो हृतः किं भवेत् । न्यासः {१६} । अत्राग्रेतनाङ्कस्य त्रि-एकरूपस्य हरस्य हरांश विपर्यये उपरि एकः अधस्त्रयः । ततो भागवधे २० एकगुणं एक एव । हरताडेति त्रिगुणाश्चत्वारो जाता द्वादश । लब्धमप्येतदेव । रूपस्य द्वादश भागाः, यथा {२} । एवं भिन्नभागा(ग)हारः समाप्तः ॥
भिन्नवर्गःअथ भिन्नवर्गे करणसूत्रं घृत्तार्धमाह
हरराशिवर्गविहृताशकृतिः, क्रियते विभिन्नकृतये कृतिभिः ३८' २५ व्याख्या-कृतिभिरंशानां स्थानद्वयेऽप्युपर्यङ्कानां भागानुबन्धादिना समान
रूपाणां कृतिः सदृशद्विराशिघातलक्षणा सा हरराशिः स्थानद्वयेऽप्यधोऽङ्को हरस्तस्य वर्गः सदृशद्विराशिघातरूपस्तेन विहृता-दत्तभागा विभिन्नकृतयेभिन्नवर्गानयनाय क्रियत इति सम्बन्धः॥
१ 'हरांशयोः' इति प्रतिभाति । २ प्रमिताक्षरा ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003174 |
| Book Title | Ganittilakam Savrtuttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Hiralal R Kapadia |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 214 |
| Language | Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |