Page Text
________________
५०
श्रीमद्राजचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम् । ववगदपणवण्णरसो ववगददोगधअट्टफासो य । अगुरुलहुगो अमुत्तो वट्टणलक्खा य कालोत्ति ॥२४॥
व्यपगतपञ्चवर्णरसो व्यपगतद्विगन्धाष्टस्पर्शश्च ।
अगुरुलघुको अमूर्तो वर्त्तनलक्षणश्च काल इति ॥२४॥ स्पष्टम् ॥२४॥ कर्मोदयनिमित्तोत्पन्नस्य नरनारकादिपर्यायकार्यस्य जीवोपादानकारणवदित्यादि ॥२॥ अथ पुनरपि निश्चयकालस्य स्वरूपं कथयति;-वगदपणवण्णरसो ववगददोअट्टगंधफासो य पञ्चवर्णपंचरसद्विगंधाष्टस्पशैर्व्यपगतो वर्जितो रहितः । पुनरपि कथंभूतः । अगुरुलहुगो षड्ढानिवृद्धिरूपागुरुलघुकगुणः । पुनरपि किंविशिष्टः । अमुत्तो यत एव वर्णादिरहितस्तत एवामूर्तः, ततश्चैव सूक्ष्मोतीन्द्रियज्ञानप्रायः । पुनश्च किंरूपः । वडणलक्खो य कालोत्ति सर्वद्रव्याणां निश्चयेन स्वयमेव परिणामं गच्छतां शीतकाले स्वयमेवाध्ययनक्रियां कुर्वाणस्य पुरुषस्याग्निसहकारिवत् स्वयमेव भ्रमणक्रियां कुर्वाणस्य कुम्भकारचक्रस्याधस्तनशिलासहकारिवद्बहिरङ्गनिमित्तत्वाद्वर्तनालक्षणश्च कालाणुरूपो निश्चयकालो भवति । किंच लोकाकाशाद्वहिर्भागे कालद्रव्यं नास्ति कथमाकाशस्य परिणतिरिति प्रश्ने प्रत्युत्तरमाह - यथैकप्रदेशे स्पृष्टे सति लंबायमानमहावरत्रायां महावेणुदण्डे वा कुभकारचक्रे वा सर्वत्र चलनं भवति यथैव च मनोजस्पर्श नेन्द्रियविषयैकदेशस्पर्शे कृते सति रसनेन्द्रियविषये च सर्वाङ्गन सुखानुभवो भवति, यथैव चैकदेशे सर्पदष्टे व्रणादिके वा सर्वाङ्गेन दुःखवेदना भवति तथा लोकमध्ये स्थिते पि कालद्रव्ये सर्वत्रालोकाकाशे परिणतिभवति । कस्मात् । अखण्डैकद्रव्यत्वात् । कालद्रव्यमन्यद्रव्याणां परिणतिसहकारिकारणं भवति । कालस्य किं परिणतिसहकारिकारणमिति । आकाशस्याकाशाधारवव ज्ञानादित्यरत्नप्रदीपानां स्वपरप्रकाशवच्च कालद्रव्यस्य परिणतेः काल एव सहकारिकारणं भवति । अथ मतं यथा कालद्रव्यं स्वपरिणतेः स्वयमेव सहकारी तथाशेषद्रव्याण्यपि स्वपरिणतेः स्वयमेव सहकारिकारणानि भविष्यन्ति कालद्रव्येण किं प्रयोजनमिति । परिहारमाह-सर्वद्रव्यसाधारणपरिणतिसहकारित्वं कालस्यैव गुणः । कथमिति परिणामोंसे कालद्रव्यकी पर्याय जानी जाती है ॥ २३ ॥ आगे निश्चयकालके स्वरूपको दिखाते हैं और व्यवहारकालकी कथंचिव प्रकारसे पराधीनता दिखाते हैं;-[ कालः ] निश्चय काल [इति ] इस प्रकार जानना कि [ व्यपगतपंचवर्णरसः ] नहीं हैं पाँच वर्ण और पाँच रस जिसमें ( च ) और [ व्यपगतद्विगंधाष्टस्पर्शः ] नहीं हैं दो गंध आठ स्पर्शगुण जिसमें, फिर कैसा है ? [ अगुरुलघुक: ] षड्गुणी हानिवृद्धिरूप अगुरुलघुगुणसंयुक्त है। [च ] फिर कैसा है निश्चयकाल ? [ वर्तनलक्षणः ] अन्य द्रव्योंके परिणमानेको बाह्य निमित्त है लक्षण जिसका, ऐसा यह लक्षण कालागु
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |