Page Text
________________
पञ्चास्तिकायः ।
कथंचिद् मेदेऽप्येकस्तित्व नियतत्वादन्योन्याजहद्वृत्तीनाम् वस्तुत्वेनामेद इति ||१२||
अत्र द्रव्यगुणानामभेदो निर्दिष्टः
दव्वेण विणा ण गुणा गुणेहिं दव्वं विणा ण संभवदि । अन्वदिरित्तो भावो दव्वगुणाणं हवदि तम्हा ॥१३॥
द्रव्येण विना न गुप्पा गुणैर्द्रव्यं विना न सम्भवति । अव्यतिरिक्तो भावो द्रव्यगुणानां भवति तस्माद ॥१३॥
पुद्गलभूत स्पर्शरसगन्धवर्णवद्द्रव्येण विना न गुणाः संभवन्ति । स्पर्शरसगन्धवर्णपृथग्भूवपुद्गलवद्गुणैविना द्रव्यं न संभवति । ततो द्रव्यगुणानामप्यादेशात् यथंचिद् मेदेऽप्येशुद्धपर्यायादभिन्नं शुद्धजीवास्तिकायसंज्ञं शुद्धजीवद्रव्यं शुद्धनिश्वयनयेनोपादेयमिति भावार्थ: ।।१२|| यस्मिन् वाक्ये नयशब्दोच्चारणं नास्ति तत्र नययोः शब्दव्यवहारः कर्तव्यः क्रियाकारकयोरन्यलराध्याहारवत् स्याच्छब्दाध्याहारवद्वा 1 अथ द्रव्यगुणानां निश्वयनयेनाभेदं समर्थयति; - दव्वेण विणा ण गुणा पुद्गलरहितवर्णादिवद्द्रव्येण चिना गुमा न संति । गुणेहिं दव्वं विणा ण संभवद वर्णादिगुणरहितपुद्गलद्रव्यवद्गुणैर्विना द्रव्यं न संभवति । अव्वदिरित्तो भावो दच्वगुणाणं हवदि तम्हा द्रव्यगुणयोरभिन्नसत्तानिष्पन्नत्वेनाभिन्नद्रव्यत्वात् अभिन्नप्रदेशनिष्पन्नत्वेनाभिन्नक्षेत्रत्वात् एककालोत्पादव्ययाविनाभावित्वेनाभिन्नकालत्वात् एकस्वरूपत्वेनाभिन्न भावत्वादिति यस्मात् द्रव्यक्षेत्रकालभावैर भेदस्तस्मात् अव्यतिरिक्तो भवत्यभिशो भवति । कोऽसौ । भावस्तत्तास्तित्वं । केषां । द्रव्यगुणानां । अथवा द्वितीयव्याख्यानं - अव्यतिरिक्तो भवत्यभिनो भवति । स कः । भावः पदार्थो वस्तु । केषां संभवित्वेन । द्रव्यगुणानां, इत्यनेन द्रव्यगुणात्मकः पदार्थ इत्युक्त ं भवति । निर्विकल्पसमा घिबलेन जातमुत्पन्नं वीतरागसहजपरमानन्दसुखसंद्रव्यपर्यायोंमेंसे एकका अभाव होनेसे दोनोंका अभाव होता है । इसकारण इन दोनोंमें एकता ( अभेद ) माननी योग्य है ॥ १२ ॥ आगे द्रव्य और गुणमें अभेद दिखाते हैं; - [ द्रव्येण विना ] सत्तामात्र वस्तुके विना [ गुणाः ] वस्तुओंके जनानेवाले सहमूतलक्षणरूप गुण [ न सम्भवति ] नहीं होते [ गुणैः विना ] गुणोंके विना [ द्रव्यं ] द्रव्य [ न सम्भवति ] नहीं होता । [ तस्मात् ] तिस कारणसे [ द्रव्यगुणानां ] द्रव्य और गुणोंका [ अन्यतिरिक्तः ] जुदा नहीं है ऐसा [ भाव: ] स्वरूप [ भवति ] होता है । भावार्थ1- द्रव्य और गुणोंकी एकता ( अभिन्नता ) है अर्थात् पुद्गलद्रव्यसे जुदे स्पर्श रस गन्ध वर्ण नहीं पाये जाते । सो दृष्टान्त विशेषता कर दिखाया जाता है । जैसे एक आम ( आम्रफल । द्रव्य है और उसमें स्पर्श रस गन्ध वर्ण गुण हैं । जो आम्रफल न होय तो जो स्पर्शादि गुण हैं, उनका अभाव हो जाय । क्योंकि आश्रयविना गुण कहाँसे होय ? और जो स्पर्शादि गुण नहीं होय तो
१ द्रव्यगुणयोरभिन्नसत्ता निष्पन्नत्वेनाभिन्नद्रव्यत्वात् अभिन्नप्रदेश निष्पन्नत्वेनाभिन्नक्षेत्रत्वात् २ निश्वमनयेन ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
२९
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |