Page Text
________________
पञ्चास्तिकायः ।
२१७ भवत्यास्रवभावाभावः । आस्रवभावाभावे भवति कर्माभावः । कर्माभावेन भवति सार्वज्ञम् । सर्वदर्शित्वमव्यावाधमिन्द्रियव्यापारातीतमनन्तसुखत्वञ्चति । स एष जीवन्मुक्तिनामा भावमोक्षः । कथमिति चेत् । भावः खल्वत्र विवक्षितः कर्मावृतचैतन्यस्य क्रमप्रवर्तमानज्ञप्तिक्रियारूपः। स खलु संसारिणोऽनादिमोहनीयकर्मोदयानुवृत्तिबशादशुद्धो द्रव्यकर्मास्रवहेतुः । स तु ज्ञानिनो मोहरागद्वेषानुवृत्तिरूपेण प्रहीयते । ततोऽस्य आस्रवभावो निरुध्यते । ततो निरुद्धास्रवभावस्यास्य मोहक्षयेणात्यन्तनिर्विकारमनादिमुद्रितानन्तचैतन्यविणा भावास्रवस्वरूपेण विना जापदि कम्मस्स दु णिरोधो मोहनीयादिघातिचतुष्टयरूपस्य कर्मणो जायते निरोधो विनाशः। इति प्रथमगाथा । कम्मस्साभावेण य घातिकर्मचतुष्टयस्याभावेन च । सचण्हू सबलोयदरिसी य सर्वज्ञः सर्वलोकदर्शी च सन् । किं करोति । पायदि प्राप्नोति । किं । सुहं सुखं । किं विशिष्टं । इंदियरहिदं अव्वाबाहमणंतं अतीन्द्रियमव्याबाधमनंतं चेति । इति संक्षेपेण भावमोक्षो ज्ञातव्यः । तद्यथा । कोसौ भावः कश्च मोक्षः इति प्रश्ने प्रत्युत्तरमाह -भावः स त्वत्र विवक्षितः कर्मावृतसंसारिजीवस्य क्षायोपशमिकज्ञानविकल्परूपः । स चानादिमोहोदयवशेन रागद्वेषमोहरूपेगाशुद्धो भवतीति । इदानीं तस्य भावस्य मोक्षः कथ्यते । यदायं जीवः आगमभाषया कालादिलब्धिरूपमध्यात्मभाषया शुद्धात्माभिमुखपरिणामरूपं स्वसंवेदनज्ञानं लभते तदा प्रथमतस्तावन्मिथ्यात्वादिसप्तप्रकृतीनामुपशमेन क्षयोपशमेन च सरागसम्यग्दृष्टिभूत्वा पंचपरमेष्टिभक्त्यादिरूपेण पराश्रितधर्म्यध्यानबहिरंगसहकाआस्रवभावका अभाव [ जायते ] होता है [ तु] और [ आस्रव भावेन विना ] कर्मका आगमन न होनेसे [कर्मणः ] ज्ञानावरणादि कर्मबंधका [निरोधः ] अभाव [ जायते ] होता है । [च ] और [ कर्मणां ] ज्ञानावरणादि कर्मोंका [ अभावेन ] विनाश करके [ सर्वज्ञः ] सबका जाननेवाला [च ] और [ सर्वलोकदर्शी ] सबका देखनेवाला होता है, तब वह [ इन्द्रियरहितं ] इन्द्रियाधीन नहीं और [अव्यावाधं ] बाधारहित [ अनन्तं ] अपार ऐसे [ सुखं ] आत्मीक सुखको [प्राप्नोति ] प्राप्त होता है। भावार्थ-जीवके आस्रवका कारण मोहरागद्वेषरूप परिणाम हैं । जव इन तीन अशुद्ध भावोंका विनाश हो तब ज्ञानी जीवके अवश्य ही आस्रवभावोंका अभाव होता है । जब ज्ञानी के आस्रवभावका अभाव होता है तब कर्मका नाश होता है। कर्मोंके नाश होने पर निरावरण सर्वज्ञपद तथा सर्वदर्शी पद प्रगट होता है। और अखंडित अतीन्द्रिय अनन्त सुखका अनुभव होता है। इस पदका नाम जीवन्मुक्त भावमोक्ष कहा जाता है। देहधारी जीते रहते ही भावकर्मरहित सर्वथा शुद्धभावसंयुक्त मुक्त हैं, इस कारण जीवन्मुक्त कहलाते हैं । यदि कोई पूछे कि किसप्रकार जीवन्मुक्त होते हैं ? सो कहते हैं कि कर्मसे आच्छादित आत्माके क्रमसे प्रवर्तमान ज्ञानक्रियारूप भाव संसारी जीवके अनादि मोहनीय कर्मके वशसे अशुद्ध हैं । द्रव्यकर्मके आसवका
२८ पञ्चा.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |