Page Text
________________
२०८
श्रीमद्राजचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम् ।
पुण्यमशुभपरिणामरूपं पापश्च यदा न भवति तस्य तदा शुभाशुभभावकृतस्य द्रव्यकर्मणः संवरः स्वकारणभावात्प्रसिद्धयति । तदत्र शुभाशुभपरिणामनिरोधो भावपुण्यपापसंवरो द्रव्यपुण्यपापसंवरस्य हेतुः प्रधानोऽवधारणीय इति ॥ १४३ ॥ इति संवरपदार्थज्ञानं समाप्तम् ।
अथ निर्जरापदार्थव्याख्यानम् । निर्जरास्वरूपाख्यानमेतत् ;संवरजोगेहिं जुदों तवेहिं जो चिट्ठदे बहु विहेहिं । कम्माणं णिजरणं बहुगाणं कुणदि सो णियदं ॥१४४॥
संवरयोगाभ्यां युक्तस्तपोभिर्यश्चेष्टते बहुविधैः ।।
__ कर्मणां निर्जरणं बहुकानां करोति स नियतं ॥ १४४ ॥ शुभाशुभपरिणामनिरोधः संवरः, शुद्धोपयोगः। ताभ्यां युक्तस्तपाभिरनशनावमौदर्यशुभाशुभसंकल्पविकल्परहितस्य त्थि नास्ति जदा खलु यदा काले खलु स्फुटं । किं नास्ति ? पुषणं पावं च पुण्यपापद्वयं । क नास्ति ? योगे मनोवाकायकर्मणि । न केवलं पुण्यपापद्वयं नास्ति । वस्तुतस्तु योगोपि संवरणं तस्स तदा तस्य भगवतस्तदा संवरणं भवति । कस्य संबंधि ? कम्मस्स पुण्यपापरहितानंत गुणस्वरूपपरमात्मनो विलक्षणस्य कर्मणः । पुनरपि किंविशिष्टस्य ? सुहासुहकदस्स शुभाशुभकृतस्येति । अत्र निर्विकारशुद्धात्मानुभूतिर्भावसंवरस्तन्निमित्तद्रव्यकर्मनिरोधो द्रव्यसंवर इति भावार्थः ॥ १४३ ॥ एवं नवपदार्थप्रतिपादकद्वितीयमहाधिकारमध्ये संवरपदार्थव्याख्यानमुख्यतया गाथात्रयेण सप्तमोतराधिकारः समाप्तः ॥ अथ शुद्धात्मानुभूतिलक्षणशुद्धोपयोगसाध्ये निर्जराधिकारे 'संवरजोगेहि जुदो' इत्यादि गाथात्रयेण समुदायपातनिका । अथ निर्जरास्वरूपं कथयति;-संवर जो गेहिं जुदो मनवचनकायरूप योगोंमें [ पापं ] अशुभ परिणाम [ च ] और [ पुण्यं ] शुभपरिणाम [ नास्ति ] नहीं है [ तदा ] उस समय [ तस्य ] उस मुनिके [ शुभाशुभकृतस्य कर्मणः ] शुभाशुभ भावोंसे उत्पन्न किये हुए द्रव्यकर्मास्रवोंके [ संवरणं ] निरोधक संवरभाव होते हैं । भावार्थ-जब इस महामुनिके सर्वथा प्रकार शुभाशुभ योगोंकी प्रवृत्तिसे निवृत्ति होती है तब उसके आगामी कर्मोंका निरोध होता है । मूल कारण भावकर्म हैं । जब भावकर्मही चले जाय तब द्रव्यकर्म कहां से हो ? इस कारण यह बात सिद्ध हुई कि शुभाशुभ भावोंका निरोध होना भावपुण्यपाप संवर होता है । यह ही भावसंवर द्रव्यपुण्यपापका निरोधक प्रधान हेतु है । इस प्रकार सवर पदार्थका व्याख्यान पूर्ण हुआ ॥ १४३ ॥ अब निर्जरा पदार्थका व्याख्यान किया जाता है;[यः ] जो भेदविज्ञानी [ संवरयोगाभ्यां ] शुभाशुभास्रवनिरोधरूप संवर और शुद्धोपयोगरूप योगोंसे । युक्तः ) संयुक्त [ बहुविधैः ] नाना प्रकारके [ तपोभिः ] अन्तरंग बहिरंग तपोंके द्वारा [ चेष्टते ] उपाय करता है
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |