Page Text
________________
१८८
श्रीमद्राजचन्द्रजैनशालामालायाम् । तेषामचेतनत्वसामान्यत्वात् । अचेतनत्वसामान्यश्चाकाशादीनामेव । चेतनता जीवस्यैव । चेतनत्वसामान्यादिति ॥१२४॥
आकाशादीनामचेतनत्वसामान्ये पुनरनुमानमेतत् ;सुहदुक्खजाणणा वा हिदपरियम च अदिदभीरत्तं । जस्स ण विजदि णिच्च तं समणा विति अजीवं ॥१२५॥
सुखदुःखज्ञानं वा हितपरिकर्म चाहितभीरुत्वं ।।
यस्य न विद्यते नित्यं तं श्रमणा विदंत्यजीवं ॥१२५।। येन षोडशगाथाभिनवपदार्थप्रतिपादकद्वितीयमहाधिकारमध्ये "द्वितीयांतराधिकारः" समाप्तः । अथ भावकर्मद्रव्यकर्मनोकर्ममतिज्ञानादिविभावगुणनरनारकादिविभावपर्यायरहितः केवलज्ञानाद्यनंतगुणस्वरूपो जीवादिनवपदार्थांतर्गतो मूतार्थपरमार्थरूपः शुद्धसमयसाराभिधान उपादेयभूतो योऽसौ शुद्धजीवपदार्थस्तस्मात्सकाशाद्विलक्षणस्वरूपस्याजीवपदार्थस्य गाथाचतुष्टयेन व्याख्यानं क्रियते । तत्र गाथा चतुष्टयमध्ये अनीवत्वप्रतिपादनमुख्यत्वेन "आयासकाल" इत्यादिपाठक्रमेण गाथात्रयं, तदनंतरं भेदभावनाथ देहगतशुद्धजीवप्रतिपादनमुख्यत्वेन "अरसमरूवं" इत्यादि सत्रमेकं. एवं गाथाचतुष्टपर्यतं स्थलद्वयेनाजीवाधिकारव्याख्याने समुदायपातनिका । तद्यथा । अथाकाशादीनामजीवत्वे कारणं प्रतिपादयति;- आकाशकालपुद्गलधर्माधर्मष्वनंतज्ञानदर्शनादयो जीवगुणाः सन्ति न ततः कारणात्तेषामचेतनत्वं भणितं । कस्मात् तेषां जीवगुणा न संतीतिचेत् । युगपज्जगत्त्रयकालत्रयवर्तिसमस्तपदार्थपरिच्छेदकत्वेन जीवस्यैव चेतकत्वादिति सूत्राभिप्रायः ॥ १२४ ॥ अथाकाशादीनामेवाचेतनत्वे साध्ये पुनरपि कारणं कथयामीत्यभिप्राय मनसि धृत्वा सूत्रमिदं प्रतिपादयति;-सुखदुःखज्ञातृता वा हितपरिकर्म च तथैवाहितभीरुत्वं यस्य पदार्थस्य न विद्यते नित्यं तं श्रमणा ब्रुवंत्यजीवमिति । तदेव कथ्यते । अज्ञानिनां हितं स्रग्वनिता चंदनादि तत्कारणं दानपूजादि, अहितमहि विषकंटकादि । संज्ञानिनां पुनरक्षयानंतसुखं तत्कारणमूतं निश्चयरत्नत्रयपरिणतं परमात्मद्रव्यं च हितमहितं पुनराकुलत्वोत्पादकं दुःखं तत्कारआकाशादि पंचद्रव्योंके [ अचेतनत्वं ] चेतनारहित जड़भाव [ भणितं । वीतराग भगवानने कहा है । चेतनता ] चैतन्यभाव [ जीवस्य ] जीवद्रव्यके ही कहा गया है । भावार्थ-आकाशादि पांच द्रव्य अचेतन जानो, क्योंकि उनमें एक जड़ ही धर्म है । जीवद्रव्यमात्र एक चेतन है ॥ १२४ ॥ आगे आकाशादिकमें निश्चयसे चैतन्य है ही नहीं, ऐसा अनुमान दिखाते हैं;-[ यस्य ] जिस द्रव्यके [ सुखदुःखज्ञानं ] सुखदुःखको जानना [ वा ] अथवा [ हितपरिकर्म ] उत्तम कार्यों में प्रवृत्ति [च ] और [ अहितभीरुत्वं ] दुखदायक कार्यसे भय [ न विद्यते ] नहीं है [ श्रमणाः ] गणधरादिक [ तं नित्यं ] सदैव उस द्रव्यको [ अजीवं ] अजीव ऐसा नाम [ विदंति ] जानते हैं । भावार्थ-जिन द्रव्योंसे सुखदुःखका जानना
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |