Page Text
________________
१४८
श्रीमद्राजचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम् ।
धर्माधर्मयोरौदासीन्ये हेतूपन्यासोऽयम् ;विजदि जेसिं गमणं ठाणं पण तेसिमेव संभवदि । ते सगपरणामेहिं दु गमणं ठाणं च कुव्वति ॥९॥
विद्यते येषां गमनं स्थानं पुनस्तेषामेव संभवति ।
ते स्वकपरिणामैस्तु गमनं स्थानं च कुर्वन्ति ।। ८९ ॥ धर्मः किल न जीवपुद्गलानां कदाचिद्गतिहेतुत्वमम्यस्यति, न कदाचित्स्थितिहेतुत्वमधर्मः। तौ हि परेषां गतिस्थित्योर्यदि मुख्यहेतू स्यातां तदा येषां गतिस्तेषां गतिरेव, न स्थितिः, येषांस्थितिस्तेषां स्थितिरेव, न गतिः। तत एकेषामपि गतिस्थितिदर्शनादनुमीयते न तौ तयोर्मुख्यहेतू । किंतु व्यवहारनयव्यवस्थापितौ उदासीनौ । कथमेवं गतिस्थितिभगवतां श्रीकुन्दकुन्दाचार्य देवानामभिप्रायः ॥ ८८ ॥ अथ धर्माधर्मयोर्गतिस्थितिहेतुत्वोदासीनविषये युक्तिमुद्योतयति;-विद्यते येषां गमनं स्थानं पुनस्तेषामेव संभवति ते जीवपुद्गलाः स्वकपरिणामैरेव स्थानं गमनं च कुर्वतीति । तथाहि-धर्मस्तावत्कापि काले गतिहेतुत्वं न त्यजति न चाधर्मः स्थितिहेतुत्वं तौ यदि गतिस्थित्योर्मुख्यहेतू स्यातां तदा गतिस्थितिकाले परस्परं मत्सरो भवति । कथमिति चेत् ? येषां गतिस्तेषां सर्वदैव गतिरेव न च स्थितिः येषां पुनः स्थितिस्तेषां सर्वदैव स्थितिरेव न च गतिः । न तथा दृश्यते । किंतु ये गतिं कुर्वन्ति त एव पुनरपि स्थितिं कुर्वन्ति, ये स्थितिं कुर्वन्ति त एव पुनर्गतिं कुर्वन्ति । ततो ज्ञायते न तौ धर्माधमौं गतिस्थित्योमुख्यहेतू । यदि मुख्यहेतू न भवेतां तर्हि गतिस्थितिमतां जीवपुद्गलानां कथं गतिद्रव्यको गतिस्थितिका उपादानकारण मुख्यतासे नहीं है, उदासीनमात्र भावसे निमित्तकारणमात्र कहा जाता है । धर्मद्रव्य अकेला स्वयं ही किसी कालमें भी गतिकारणरूप अवस्थाको धारण नहीं करता और अधर्मद्रव्य भी अकेला किसी कालमें भी स्थितिकारणरूप अवस्थाको धारण नहीं करता, किंतु गति-स्थितिपरिणतिके कारण हैं । यदि दोनों धर्म अधर्म द्रव्य गतिस्थितिके उपादानरूप मुख्य कारण होते तो [ येषां ] जिन जीवपुद्गलोंका [ गमनं ] चलना [ स्थानं ] स्थिर होना [ विद्यते ] होता है [ पुनः ] फिर [ तेषां ] उन ही द्रव्योंका [ एव ] निश्चयसे चलना व स्थिर होना [ सम्भवति ] होता है । यदि धर्म अधर्म द्रव्य मुख्य कारण होकर जबरदस्तीसे जीवपुद्गलोंको चलाते और स्थिर करते तो सदाकाल जो चलते वे सदा चलते ही रहते और जो स्थिर होते वे सदा स्थिर ही रहते । इस कारण धर्म अधर्म द्रव्य मुख्य कारण नहीं हैं। [ ते ] वे जीवपुद्गल [ स्वकपरिणामैः तु ] अपने गतिस्थितिपरिणामके उपादानकारणरूपसे तो [ गमनं ] चलना [च ] और [ स्थानं ] स्थिर होना
१ एकस्वरूपसरूपसमूहजीवपुद्गलानाम् ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |