SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 179
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १४२ श्रीमदराजचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम् । तत्वादुत्पादव्ययभावेऽपि स्वरूपादप्रच्यवन्नान्नित्यः गतिक्रियापरिणतानामुदासीनाऽविनाभूतसहायमात्रत्वात्कारणभूतः। स्वास्तित्वमात्रनित्तत्वात् स्वयमकार्य इति ॥ ८४ ॥ धर्मस्य गतिहेतुत्वे दृष्टांतोऽयम् :उदयं जह मच्छाणं गमणाणुग्गहयरं हवदि लोए । तह जीवपुग्गलाणं धम्मं दव्व वियोणेहि ॥८५॥ उदकं यथा मत्स्यानां गमनानुग्रहकरं भवति लोके ।। तथा जीवपुद्गलानां धर्म द्रव्यं विजानीहि ।। ८५ ॥ अगुरुलघुकैः सदा तैरनंतै परिणतः प्रतिसमयसंभववषटस्थानपतितवृद्धिहानिभिरनंततरविभागपरिच्छेदैः परिणतः येऽगुरुलघुकगुणाः स्वरूपप्रतिष्ठत्वनिबंधनभूतास्तैः कृत्वा पर्यायार्थिकनयेनोत्पादव्ययपरिणतोपि द्रव्यार्थिकनयेन णिञ्चं नित्यं गतिकिरियाजुत्ताणं कारणभूदं गतिक्रियायुक्तानां कारणभूतः । यथा सिद्धो भगवानुदासीनोपि सिद्धगुणानुरागपरिणतानां 'भव्यानां सिद्धगतेः सहकारिकारणं भवति तथा धर्मोपि स्वभावेनैव गतिपरिणतजीवपुद्गलानामुदासीनोपि गतिसहकारिकारणं भवति सयमकजं स्वयमकार्य । यथा सिद्धः स्वकीयशुद्धास्तित्वेन निष्पन्नत्वादन्येन केनापि न कृत इत्यकार्यः तथा धर्मोपि स्वकीयास्तित्वेन निष्पन्नत्वादकार्य इत्यभिप्रायः ॥४॥ अथ धर्मस्य गतिहेतुत्वे लोकप्रसिद्ध दृष्टांतमाह;-उदकं यथा मत्स्यानां गमनानुग्रहकरं भवति लोके तथैव जीवपुद्गलानां धर्मद्रव्यं विजानीहि हे शिष्य ! तथाहि - यथा हि जलं स्वयमगच्छसमय समयमें परिणमता है ? फिर कैसा है। [ नित्यः ] टंकोत्कीर्ण अविनाशी वस्तु है । फिर कैसा है ? [ गतिक्रियायुक्तानां ] गमन अवस्था सहित जीव पुद्गलों के लिये [ कारणभूतं ] निमित्तकारण है। फिर कैसा है ? [ स्वयमकार्यः] किसीसे उत्पन्न नहीं हुआ है । भावार्थ-धर्मद्रव्य सदा अविनाशी टंकोत्की वस्तु है । यद्यपि अपने अगुरुलघु गुणसे षट्गुणी हानिवृद्धिरूप परिणमता है, परिणामसे उत्पादव्ययसंयुक्त है तथापि अपने ध्रौव्य स्वरूपसे चलायमान नहीं होता, क्योंकि द्रव्य वही है जो उपजे विनशे स्थिर रहे। इस कारण यह धर्मद्रव्य अपने ही स्वभावको परिणमित पुद्गल को उदासीन अवस्थासे निमित्तमात्र गतिमें कारणभूत है । और यह अपनी अवस्थासे अनादि अनंत है, इस कारण कार्यरूप नहीं है। कार्य उसे कहते हैं जो किसीसे उपजा हो । गतिको निमित्त पाकर सहाई है, इसलिये यह धर्मद्रव्य कारणरूप है, किंतु कार्य नहीं है ॥ ८४ ।। आगे धर्मद्रव्य गतिको निमित्तमात्र सहाय किस दृष्टांतसे है सो दिखाया जाता है;-[ लोके ] इस लोकमें [ यथा ] जैसे [ उदकं ] जल [ मत्स्यानां ] मछलियोंको [ गमनानुग्रहकरं ) गमनके उपक्म १ धर्म विना गमनं नास्ति . २ जीवपुद्गलानाम् । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002941
Book TitlePanchastikaya
Original Sutra AuthorKundkundacharya
Author
PublisherShrimad Rajchandra Ashram
Publication Year1969
Total Pages294
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy