SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 175
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १३८ श्रीमद्राजचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम् । परमाणुद्रव्ये गुणपर्यायवृत्तिप्ररूपणमेतत् ; एयरसवण्णगंधं दो फासं सद्दकारणमसदं । खंतरिदं दव परमाणु तं वियाणेहि ॥८१ ॥ एकरसवर्णगंधं द्विस्पर्श शब्दकारणमशब्द । स्कंधांतरितं द्रब्यं परमाणुं तं विजानीहि ।। ८१ ॥ सर्वत्रापि परमाणो रसवर्णगंधस्पर्शाः सहभुवो गुणाः । ते च क्रमप्रवृत्तस्तत्र स्वपायैर्वर्तते । तथाहि-पश्चानां रसपायाणामन्यतमेनकैनैकदा रसो वर्तते। पञ्चानां वर्णपर्यायाणामन्यतमेनैकेनैकदा वर्णो वर्तते । उभयोगंधपर्यायोरन्यतरेणैकेनैकदा गंधो वर्तते । चतुर्णां शीतस्निग्धशीतरूक्षोष्ण स्निग्धोष्णरूक्षरूपाणां स्पर्शपर्यायद्वंद्वानामन्यतमेनैकेनैकदा स्पर्शो वर्तते । एवमयमुक्तगुणवृत्तिः परमाणुः शब्दस्कंधपरिणतिशक्तिस्वभावात् तु या वर्णादिशक्तिः सा तूत्कृष्टा भावसंख्येति । एवं जघन्योत्कृष्टा प्रत्येकं द्रव्यक्षेत्रकालभावसंख्या ज्ञातव्याः ।। ८०॥ एवं परमाणुद्रव्यप्रदेशाधारं कृत्वा समयादिव्यवहारकालकथनमुख्यत्वेन एकत्वादिसंख्याकथनेन च द्वितीयस्थले चतुर्थगाथा गता । अथ परमाणुद्रव्ये गुणपर्यायस्वरूपं कथयति;-एयरसवण्णगंधं दोफासं एकरसवर्णगंधद्विस्पर्शः । तथाहि-तत्र परमाणौ तिक्तादिपंचरसपर्यायाणामेकतमेनैकेनैकदा रसो वर्तते, शुक्लादिपंचवर्णपर्यायाणामेकतमेनैकेनैकदा वर्णोवर्तते, सुरभिदुरभिरूपगंधपर्याययोर्द्वयोरेकतरेणैकेनैकदा गंधो वर्तते, शीतस्निग्धशीतरूक्षउष्णस्लिग्धउष्णरूक्षरूपाणां चतुर्णा स्पर्शपर्यायद्वंद्वानामेकतमेनैकेनैकदा स्पर्शो वर्तते, सद्दकारणमसदं शब्दकारणोप्यशब्द आत्मवत् । यथात्मा व्यवहारेण ताल्वोष्टपुटव्यापारेण शब्दकारणभूतोपि निश्चयेनातीन्द्रियज्ञान विषयत्वाच्छब्दज्ञानविषयो न भवति शब्दादिपुद्गलपर्यायरूपो वा न भवति तेन कारणेनाशब्दः तथा परमाणुरपि शक्तिरूपेण शब्दकारणभूतोप्येकप्रदेशत्वेन शब्दव्यक्तयभावादशब्दः, खंदतरिदं दव्वं परमाणु' तं वियाणाहि यमेवमुक्तवर्णादिगुणशब्दादिपर्यायवृत्तिविशिउत्कृष्ट भेदसे उस भेद संख्याको भी करता है । यह चार प्रकारका भेदभाव संख्या परमाणुजनित जानो ॥ ८० ॥ आगे परमाणु द्रव्यमें गुणपर्यायका स्वरूपकथन करते हैं;-हे शिष्य ! [ 'यत्' ] जो द्रव्य [ एकरसवर्णगंधं ] एक है रस वर्ण गंध जिसमें ऐसा [ द्विस्पर्श ] दो स्पर्श गुणवाला है [ शब्दकारणं ] शब्दकी उत्पत्तिका कारण है [ अशब्दं ] अपने एक प्रदेशसे शब्दत्व रहित है [ स्कंधांतरितं ] पुद्गलपिंडसे पृथक् है [ तं द्रव्यं ] उस द्रव्यको [ परमाणु ] परमागु [ विजानीहि ] जानो । भावार्थ-एक परमाणुमें पुद्गलके वीस गुणोंमें से जो पांच रस हैं, उनमेंसे कोई एक रस पाया जाता है। पांच वर्षों मेंसे कोई एक वर्ण होता है। इसी प्रकार दो गंधोंमेंसे कोई एक गंध तथा शीतस्निग्ध, शीतरूक्ष, उष्णस्निग्ध, उष्णरूक्ष, इन चार स्पर्शके युगलोंमेंसे एक कोई युगल होता है । इस प्रकार एक परमाणु में पांच गुण Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002941
Book TitlePanchastikaya
Original Sutra AuthorKundkundacharya
Author
PublisherShrimad Rajchandra Ashram
Publication Year1969
Total Pages294
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy