SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 145
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १०८ श्रीमदराजचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम् । जीवेन हि द्रव्यकर्म व्यवहारनयेनानुभूयते । तच्चानुभूयमानं जीवभावानां निमित्तमात्रमुपवर्ण्यते । तस्मिन्निमित्तमात्रभूते जीवेन कर्तृत्वभूतेनात्मनः कर्मभूतो भावः क्रियते । अमुना यो येन प्रकारेण जीवेन भावः क्रियते, स जीवस्तस्य भावस्य तेन प्रकारेण कर्चा भवतीति ॥५७॥ ट्रेव्यकर्मणां निमित्तमात्रत्वेनौदयिकादिभावकर्तृत्वमत्रोक्तम् ;कम्मेण विणा उदयं जीवस्स ण विज्झदे उवसमं वा । खइयं खओवसमियं तम्हा भावं तु कम्मकदं ॥५८॥ कर्मणा विनोदयो जीवस्य न विद्यत उपशमो वा । क्षायिकः क्षायोपशमिकस्तस्माद्भावस्तु कर्मकृतः ॥ ५८ ॥ तद्यथा । औदयिकादिभावान् केन रूपेण जीवः करोतीति पृष्टे सत्युत्तरं ददाति;-कम्मं वेदयमाणो कर्म वेदयमानः नीरागनिर्भरानंदलक्षणप्रचंडाखंडज्ञानकांडपरिणतात्मभावनारहितेन मनोवचनकायव्यापाररूपकर्मकांडपरिणतेन च पूर्व यदुपार्जितं ज्ञानावरणादि द्रव्यकर्म तदुदयागवं व्यवहारेण वेदमयानः । कोऽसौ ! जीवो जीवःकर्ता भावं करेदि जारिसयं भावं परिणाम करोति यादृशकं सो तस्स तेण कत्ता सः तस्य तेन कर्ता, स जीवस्तस्य रागादिपरिणामस्य कर्मवापनस्य तेनैव भावेन करणभूतेनाशुद्धनिश्चयेन कर्ता हवदित्ति य सासणे पढिदं भवतीति शासने परमागमे पठितमित्यभिप्रायः इति ॥५७।। जीवो निश्चयेन कर्मजनितरागादिविभावानां स्वशुद्धात्मभावनाच्युतः सन् कर्ता भोक्ता भवतीति व्याख्यानमुख्यत्वेन गाथा गता । हैं;-[ कर्म वेदयमानः । उदय अवस्थाको प्राप्त हुये द्रव्यकर्मको अनुभवकर्ता [ जीवः ] आत्मा [ यादृशकं भावं ] जैसा अपने परिणामको [ करोति ] करता है [ सः ] वह आत्मा [ तस्य ] उस परिणामका [ तेन ] उस कारणसे [ कर्ता ] करनेवाला [ भवति ] होता है [ इति ] इस प्रकार कथन [ शासने | जिनेद्र भगवानके मतमें [ पठितं ] तत्त्वके जाननेवाले पुरुषोंने कहा है । भावार्थ-इस संसारी जीवके अनादिसंबंध द्रव्यकर्मका संबंध है । यह उस द्रव्यकर्मका व्यवहारनयसे भोक्ता है। जीव जब जिस द्रव्यकर्मको भोगता है, तब उस ही द्रव्यकर्मका निमित्त पाकर जीवके जीवमयी चिद्विकाररूप परिणाम होते हैं । वह परिणाम जीवकी करतूत है । इसकारण कर्मका कर्ता आत्मा कहा जाता है। इससे यह बात सिद्ध हुई कि जिन भावोंसे आत्मा परिणमित होता है, उन भावोंका अवश्य कर्ता होता है। कर्ता, कर्म, क्रिया, इन तीन प्रकारसे कर्तृत्वकी सिद्धि होती है। जो परिणमित हो सो कर्त्ता, जो परिणाम सो कर्म, और जो करतूत सो क्रिया कही जाती है ॥ ५७ ॥ आगे द्रव्यकर्मका निमित्त पाकर १ गगादिपरिणामानामुदयागतं द्रव्यकर्म व्यवहारेण कारणं दर्शयति । Jain Education International www.jainelibrary.org For Private & Personal Use Only
SR No.002941
Book TitlePanchastikaya
Original Sutra AuthorKundkundacharya
Author
PublisherShrimad Rajchandra Ashram
Publication Year1969
Total Pages294
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy