SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 20
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ भद्रबाहुसंहिता-किंचित् प्रास्ताविक सिंघी जैन ग्रन्थमालाना २६ मा मणि तरीके भद्रबाहुसंहिताना नामथी प्रसिद्धि पामता प्रस्तुत ग्रन्थना कर्तृत्व-प्राचीनत्व-मौलिकत्व आदि विषयो परत्वे जे केटलीक बाबतो खास जाणवा जेवी छे तेनो ढूंक सार अहिं आपवामां भावे छे. भद्रबाहु सूरि अने तेमनी रचेली संहिता विषेनी किंवदन्ती श्रमणभगवान् श्रीमहावीरना निर्वाण बाद, लगभग दोढ सो वर्ष पछी, भद्रबाहु नामना एक प्रसिद्ध आचार्य थया जेमने जैन संप्रदायना श्वेताम्बर अने दिगम्बर बन्ने पक्षो समानभावे प्रमाणभूत आचार्य माने छे. ए भद्गबाहुसूरिना चरितविषयमा बन्ने संप्रदायवाळाओए अनेक प्रकारनी किंवदन्तीस्वरूप कथाओ लखी छे. जो के दिगम्बर संप्रदायना प्राचीन साहित्यमां भद्गबाहु विषेना उल्लेखो नहिं जेवा ज मळे छे, परंतु श्वेताम्बर साहित्यमा एमना विषेना अनेक उल्लेखो केटलाय जूना ग्रन्थोमां पण मळी आवे छे अने ते विविध रूपे छे. एमां सौथी प्राचीन उल्लेख ते कल्पसूत्रनी स्थविरावलिनो कही शकाय, जेनी रचना वि. सं.५१० ना अरसामां देवर्द्धिगणि क्षमाश्रमण द्वारा थएली मनाय छे. ते पछी, ७ मा ८ मा सकामां रचाएला नियुक्ति, भाष्यो अने चूणिग्रन्थो जेवा आगमोना प्राचीन व्याख्याग्रंथोमां, एमना संबन्धना केटलाक सविशेष उल्लेखो मळी आवे छे. त्यारबाद विक्रमना १२ मा सैकामां थएला भद्रेश्वरसूरिए 'कहावलि' नामना प्राकृत महापुरुषचरितमा तेम ज हेमचन्द्रसूरिए पोताना 'त्रिषष्टिशलाकापुरुषचरित'ना 'परिशिष्टपर्व' तरीके रचेला 'स्थविरावलि चरित' मा एमना चरित्र अंगे आपेली वधारे विस्तृत हकीकत मळी आवे छे. ते पछीना तो अनेक ग्रन्थकारोए अनेक ग्रन्थोमा आलेखेली एमना विषेनी विविध कथाओ उपलब्ध थाय छे. कालक्रमनी दृष्टिए एमांना बे ग्रन्थोनो अहिं खास उल्लेख करवो उपयोगी जणाय छे, के जेमाथी प्रस्तुत ग्रन्थ साथे संबन्ध धरावती कांईक हकीकत प्राप्त थाय छे. तेमां एक छे मेरुतुङ्गाचार्यप्रणीत 'प्रबन्धचिन्तामणि' अने बीजो ग्रन्थ छे राजशेखरसूरिकृत 'प्रबन्धकोष.' प्रबन्धचिन्तामणिना ५ मा प्रकाशमां, एक 'वराहमिहिर' प्रबन्ध आपेलो छे जेमा 'वाराहीसंहिता' नामक सुप्रसिद्ध ज्योतिषशास्त्र विषयक ग्रन्थना कर्ता वराहमिहिर विषेनी किंवदन्ती स्वरूपनी काईक कथा कहेवामां आवी छे. एम एम कहेवामां आव्यु छे के ए वराहमिहिर ते सुप्रसिद्ध प्राचीन जैनाचार्य भद्र बाहुनो म्होटो भाई थतो हतो. वराहमिहिर ज्योतिःशास्त्रनो म्होटो विद्वान् हतो भने लोकोमा तेनी घणी म्होटी प्रतिष्ठा हती. परंतु भद्रबाहु जैन मुनि होई तेमनुं ज्ञान तेना करतां पण वधु विशाळ अने वधुं निर्मळ हतुं अने तेथी वराहमिहिरने तेमनी अदेखाई थई भाववाथी, ते पोताना भाई तेम ज तेमना अनुयायी जैन वर्ग प्रत्ये पाछळथी रोषभाव धारण करतो थयो हतो. तेथी मरीने छेक्टे ते व्यंतर योनिनो देव थयो भने जैन वर्गने उपसर्गात्मक उपद्रव करवा लाग्यो. तेना निवारण माटे भद्रबाहुए एक स्तोत्रनी रचना करीने पोताना अनुयायियोने आपी अने तेनो सदा पाठ करता रहेवा जणाव्यु जेथी तेनो उपद्रव शान्त थई जाय. ए स्तोत्र ‘उवसग्गहर' नामथी आजे पण जैन समाजमां सुप्रसिद्ध छे. इत्यादि. * प्रबन्धकोषमां पण एनी ए ज हकीकत छे परंतु ते जरा वधारे सजावीने लखी छे, एमां जणाव्युं छे के भद्रबाहु अने वराहमिहिर बने भाईयोए यशोभद्रसूरि पासे जैन मुनिवतनी दीक्षा लीधी हती. भद्रबाहु चतुर्दशपूर्व ज्ञानधारक थया अने तेमणे दशवकालिक आदि १० नियुक्ति ग्रन्थोनी रचना करी, तेम ज 'भाद्रबाहवी' नामना संहिता ग्रन्थनी रचना करी. वराहमिहिर पोताना उद्धत व्यवहारना कारणे भाचार्यनो अप्रीतिपात्र थयो अने तेथी रोपे भराईने तेणे जैन दीक्षानो त्याग कर्यो भने फरी पाछो ब्राह्मण थई गयो. ते पछी तेणे 'वाराहीसंहिता' नामनो पोतानो स्वतंत्र ग्रन्थ बनाव्यो अने तेनी द्वारा ते लोकोमा ख्याति मेळवतो थयो. इत्यादि. . ज्यां सुधी म्हारा जाणवामां आव्युं छे, भद्रबाहु सुरिए 'भद्रबाहुसंहिता' नामना ग्रन्थनी रचना कर्यानो सौथी प्रथम उल्लेख प्रबन्धकोषकारनो छे अने भद्रबाहु अने वराहमिहिर बने बन्धुओ हता तेवो सौथी जूनो उल्लेख प्रबन्धचिन्तामणिनो छे. ए पछीना ग्रन्थकारोए आ हकीकतनो ज वारंवार उल्लेख करेलो छे. एनी पहेलांना कोई ग्रन्थमां भद्गबाह अने वराहमिहिर बन्ने भाई हता तेमज भद्रबाहुए 'भाद्रबाहवी संहिता' बनावी हती, तेनो को निर्देश नथी मळतो. * जुओ, सिंघी जैन ग्रन्थमालामा प्रकाशित प्रबन्धचिन्तामणि मूल, पृ. ११९. तथा, हिन्दी भाषान्तर पृ० १४६. जुओ, सिंघी जैन ग्रन्थमालामां प्रकाशित, प्रबन्धकोष, पृ. २-४ भद्रबा. १ For Private & Personal Use Only Jain Education International www.jainelibrary.org
SR No.002917
Book TitleBhadrabahu Samhita
Original Sutra AuthorBhadrabahuswami
AuthorA S Gopani
PublisherBharatiya Vidya Bhavan
Publication Year1949
Total Pages150
LanguageHindi, English
ClassificationBook_Devnagari & History
File Size13 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy