Vaisheshika Sutram

SR No.: 002759
Original Sutra Author: N/A
Author: Jambuvijay
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1961
Total Pages: 360
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Ritual_text, & Ritual
File Size: 19 MB

Page 54

Vais'eṣikasūtra
तेण य सा रयहरणेण आहया, सा परिवायगस्स उवरिं छेरित्ता गया, ताहे सो परिव्वायगो हीलिज्जतो मिच्छूडो, ततो सो परिवायगं पराजिणित्ता गओ आरियसगासं, आलोएइ - जहा जिओ एवं आयरिया आह कीस तए उट्ठिएग न भणियं - नत्थित्ति ? तिन्नि रासी एयस्स मए बुद्धिं परिभूय पण्णविया । इयपि तु भणाहि । सो नेच्छर, मा मे ओहावगा होउत्ति । पुणो पुणो भणिओ भगइ को वा एत्थ दोसो जड़ तिन्नि रासी भणिया ? अस्थि चेव तिन्नि रासी, आयरिया आह--अजो असन्भावो तित्थगरस्स आसायना य । तहावि न पडिवञ्जई, ततो सो आयरियेण समं वायं लग्गो । ताहे आयरिया राउलं गया भगति । तेग मम सिस्सेग अवसिद्धंतो भणिओ, अम्हं दुवे चेत्र रासी, इयाणिं सो त्रिपडिवन्नो, तो तुब्भे अम्हं वायं सुणेह । पडिस्सुयं राइणा, ततो तेसिं रायसभाए रायपुरओ आवडियं जग दिवस उट्ठाय उट्ठाय छम्मासा गया, ताहे राया भगइ रज्जं मम अवसीदति, ताहे आयरिएहिं भणियं - इच्छाए मए एचिरं कालं धरिओ, एत्ताहे पासह-कलं दिवसं आगए निगिण्हामि, ताहे पभा भणइ - कुत्तियावणे परिक्खिज्जउ, तत्थ सम्बदव्वाणि अस्थि, आणेह जीवे अजीवे नोजीवे य, ताहे देवयाए जीवा अजीवा य दिग्गा वा नोजीवा नत्थि । एवमादिचोयालसएणं पुच्छागं निग्ग हिओ ॥ अमुमेवार्थमुपसंहरन्नाह-
2
सिरिगुत्तेणवि छलूगो छम्मासे कडिऊण वाय जिओ ।
आहरण कुत्तियावण चोयालसपण पुच्छाणं ॥ १३९ ॥ [ भाष्य.
व्याख्या-निगदसिद्धा । नवरं चोयालसयं तेग रोहेग छ मूलपयत्था गहिया, तं जहादव्वगुणकम्मल मनविसेसा छट्टओ य समवाओ । तत्थ दव्वं नवहा, तं जहा -- भूमी उदयं जलणो पत्रो आगासं कालो दिसा अप्पओ मणो यत्ति । गुणा सत्तरस, तं जहा - रूवं रसो गंधो फासो संखा परिमाणं पुहुत्तं संजोगो विभागो परापरत्तं बुद्धी सुहं दुक्खं इच्छा दोसो पयत्तो य । कम्मं पंचधा - उक्खेवणं अवक्खेवणं आउंचणं पसारणं गमणं च । सामण्णं तिविहं- महासामण्णं १, सत्तासामण्णं त्रिपदार्थ बुद्धिकारि २ सामण्णविसेसो द्र्ध्यत्वादि ३ । अन्ये त्वेवं व्याख्यानयन्ति - त्रिपदार्थसत्कारी सत्ता, सामणं द्रव्यत्वादि, सामन्नविसेसो पृथिवीत्वादि । विसेसा
* तत्र महासामान्यं षट्स्वपि पदार्थेषु पदार्थत्वबुद्धिकारि, सत्तासामान्यं त्रिपदार्थसद्बुद्धि - विधायि, सामान्यविशेषसामान्यं द्रव्यत्वादि । अन्ये तु व्याचक्षते त्रिपदार्थसत्कारी संत्ता, सामान्यं द्रव्यत्वादि, सामान्यविशेषः पृथिवीत्वादिः । - Uttaradhyayanasūtrabrhadvrtti by S'āntisūri. p. 172a.
सामान्यं त्रिविधम्, तद्यथा— सत्ता, सामान्यम्, सामान्यविशेषचेति । तत्र द्रव्यगुणकर्मलक्षणेषु त्रिषु पदार्थेषु सद्बुद्धिहेतुः सत्ता । सामान्यं द्रव्यत्वगुगत्वादि । सामान्यविशेषस्तु पृथिवीत्व- जलत्वकृष्णत्व - नीलत्वाद्यवान्तरसामान्यरूप इति । अन्ये त्वित्थं सामान्यस्य त्रैविध्यमुपवर्णयन्ति - अविकल्पं महासामान्यम् त्रिपदार्थसद्बुद्धिहेतुभूता सत्ता, सामान्यविशेषो द्रव्यत्वादि । महासामान्यसत्तयोर्विशेषणव्यत्यय इत्यन्ये- द्रव्यगुणकर्म पदार्थत्रय सद्बुद्धिहेतुः सामान्यम्, अविकल्पा सत्तेत्यर्थः । सामान्यविशेषस्तु द्रव्यत्वादिरूप एव । Visesavasyakabhāsyavrtti by Maladhari Hemacandrasūri p. 996.
2