Vaisheshika Sutram

SR No.: 002759
Original Sutra Author: N/A
Author: Jambuvijay
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1961
Total Pages: 360
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Ritual_text, & Ritual
File Size: 19 MB

Page 257

सप्तम परिशिष्टम्।
१८७ ज्ञानेऽपि अविनामावोपलब्धेः प्रतीतिदृष्टा । अत्रापि रूपेण स्पर्शस्येव स्पर्शेनापि रूपस्याभिव्यक्तिः स्यात् सम्बन्धस्याविशिष्टत्वात् , न ह्येकार्थसमवाये विशेषोऽस्ति, व्यभिचारित्वे चोक्तवत् सम्बन्धस्याकारणत्वप्रसङ्गः । यच्चैकार्थसम. वायि द्विविधम् [ एव V ] इत्युक्तं तत्र 'द्वैविध्यं नान्यसम्भवात् । कारण. कारणादप्येकार्थसमवायिनि कार्य कार्ये प्रतीति दृष्टा, यथोक्तम्-" अभूदित्य. 5 भूतात् " [वै० सू० १०१८] इति । तस्मादेकार्थसमवायि द्विविधमेवेत्यवधारणं न युक्तम् ।
विरोधि चतुर्विधम्-अभूतं भूतस्येत्यादि । एषु सर्वत्रापि यदू विरोधि न तल्लिङ्गम् । वायवभ्रसंयोगस्य वर्षकर्मणा विरोधः । अत्र च वर्षकर्म न लिङ्गम् , किं तर्हि ? तदभावः, वर्षकर्मामाक्वायत्रसंयोगयोश्च न विरोधः । एवमन्यत्रापि 10 वक्तव्यम् । . यच्चोक्तम्-अभूतादिप्रतीतिर्लिङ्ग प्रसिद्धिपूर्वकत्वादपदेशस्येति, तंत्र लिङ्गम् असम्बन्धान लिङ्गधीः । लिँङ्गधियो लिङ्गिना सम्बन्धो नास्ति । अतिप्रसङ्गात् सम्बन्धार्थ च ' अस्येदम् ' इत्येतत् सूत्रमित्यस्या लिङ्गत्वं न युज्यते । कुत इति चेत्, लैङ्गिकत्वेन निर्देशात् अनुमेयज्ञानस्य लैङ्गिकत्वे फलाभावः। लिङ्गा- 15 दर्शनेऽपि स्मरणमात्रे प्रतीतिप्रसङ्गः। तत 'इति' कारनिर्देशात् सम्बन्धस्मरणापेक्षं लिङ्गज्ञानमेव लैङ्गिकम् , न तु तल्लिङ्गम् । यदि कारणीकृत्य लिङ्गोक्तिः, कारणपर्यायो[ऽयं] लिङ्गशब्दस्तस्मात् तथोच्यत इति चेत् , तदपि न, यस्मादत्र ने सर्व लिङ्गमुच्यते । अत्र सर्वस्य लिङ्गस्य नाधिकारः, किं तर्हि ? अनुमेयलक्षणभूतस्य, अन्यथा आत्मादिमन्निकर्षोऽप्यत्र वाच्यः स्यात् । लिङ्गज्ञानं न साक्षादनुमानस्य 20 कारणम् , सम्बन्धस्मरणेन व्यवहितत्वाद् ने मुख्य कारणम् । 'प्रसिद्धिपूर्वकत्वाद..
१ न ह्यकार्थसमवायित्वे विशेषोऽस्ति, एकतो व्यभिचारित्वे V ॥ २ 'द्वित्वं नान्यस्य सम्भवात्' इत्यपि चिन्त्यम् ॥ ३ 'वाय्बभ्रसंयोगवर्षकर्मणोविरोधः' इत्यपि भवेत् पाठः ।। '४ यच्चोच्यते (?) ॥ ५ 'अपदेशस्य प्रसिद्धिपूर्वकत्वात् ' इत्यपि भवेत् पाठः । दृश्यतां वै० सू०
३। १ । ९॥ ६ तन्न लिङ्गम् V॥ ७ [ लिङ्ग]धिया सह लिङ्गिनः केनाप्याकारेग [ सम्बन्धो ] 23 'नास्ति K॥ ८ सम्बन्धार्थ सूत्रे — अस्येदम् ' इति वचनम् [ अतः ] अस्या लिङ्गत्वं न युज्यते V॥2 ९ लिङ्गधीरेव लैङ्गिकम् , न सा लिङ्गम् (2) ॥ १० कारणमिति वचनालिङ्गमिति चेत् K॥ ११ सर्व लिङ्गं न कथ्यते' इति पाठोऽप्यत्र भवेत् ॥ १२ ततः साक्षात् कारणत्वं नास्ति V