________________
तृतीयः सर्गः धर्मकर्मणि मनो नियोजयन् वित्तवर्त्मनि करौ प्रयोजयन् । नर्मशमणि शरीरमाश्रयन् स व्यभात् समयमाशु हापयन् ॥ १ ॥
धर्मकर्मणीति । सः जयकुमारो धर्मस्य कर्मणि कार्ये यज्ञानुष्ठानादौ मनश्चित्तं नियोजयन् कुर्वन्, मनसा कृतं फलवद्भवतीति सूक्तः। वित्तस्य नाणकावेर्धनस्य वर्त्मनि उपार्जन-संरक्षण-व्ययीकरणरूपे मार्गे करौ हस्तौ प्रयोजयन्, स्वहस्तेन धनोपार्जनादेः उत्तमपुरुषलक्षणत्वात् । नर्म हास्यविनोदादि, शर्म च स्त्रीप्रसङ्गादिरूपं सुखं, तयोः समाहारस्तस्मिन्, शरीरं निजवपुः आश्रयन् अनत्यासक्त्या संसारसुखमनुभवन्नित्यर्थः। एवंभूत आशु समयं जीवनकालं व्यत्ययन् व्यभात् शुशुभे । परस्पराविरोधेन त्रिवर्ग सेवमानो व्यराजतेत्यर्थः । पर्यायाख्यो यथासङख्यं वास्त्र अलङ्कारः ॥१॥ जिह्वया गुणिगुणेषु सश्चरञ्चेतसा खलजनेषु संवरम् । निर्बलोद्ध तिपरस्तु कर्मणा स्वौक एकमभवत्तु शर्मणाम् ।। २ ॥
जिह्वयेति । प्रकारान्तरेण पूर्वोक्तमेव व्याख्याति-गुणिनां पूज्यपुरुषाणां गुणेषु शीलेषु जिह्वया रसनया कृत्वा सञ्चरन् पर्यटन, स्वमुखेन साधुजनानां गुणान् गायनित्यर्थः । चेतसा मनसा खलजनेषु दुष्टमनुष्येषु संवरं निरोध सञ्चरन् चिन्तयन्, केनोपायेन खलताया
अन्वय : सः धर्मकर्मणि मनः नियोजयन् वित्तकर्मणि करी प्रयोजयन् नर्मशमणि शरीरम् आश्रयन् आशु समयं हापयन् व्यभात् ।
अर्थ : वह राजा जयकुमार धर्मकर्म यानी यज्ञानुष्ठान आदि धर्मकार्यों में मन लगाता हुआ, अपने हाथों ( पुरुषार्थके साथ ) अर्थार्जन करता हुआ तथा शरीरसे ( निरासक्त होकर ) हास्य-विनोद और स्त्री-सहवास आदि सांसारिक सुख भोगता हुआ सहजभावसे जीवन बिता रहा था। वह परस्पर अविरोधपूर्वक धर्म, अर्थ और कामरूप त्रिवर्गका सेवन करता था, यह भाव है ॥ १॥
अन्वय : ( सः ) जिह्वया गुणिगुणेषु सञ्चरन् चेतसा खलजनेषु संवरं ( सञ्चरन् ) कर्मणा तु निर्बलोद्धृतिपरः शर्मणाम् एकं स्वीकः अभवत् ।
अर्थ : वह राजा जीभसे गुणियोंके गुणोंको गाता हुआ, मनसे दुष्टोंकी
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
