________________
खोपज्ञटीकासहिता। अभावत्वविरोधात् सकलशक्तिविकलस्तुच्छोऽयमिति। तत्कारणले चाभावकारणले च, विश्वं जगत् , अदरिद्रं स्यात् , तत एवाभावात्, कटककुण्डलायुत्पत्तेः । न च तस्मादभावात् , निरुपाख्यतया अविशिष्टात्कस्यचिदेव भावो मृदादेरिव घटादेः, न सर्वस्येति वक्तुं युज्यते । कुत इत्याहहेत्वभावात् मृदादेरिव घटादौ प्रतिनियतशक्त्यभावेनेति । अतः श्रद्धागम्यमेवेदं सदसद्रूपं वस्त्विति निगमनम् । तथा चोक्तमिति ज्ञापकमाहन चेत्यादिना । न च प्रत्यक्षसंवेद्यमुभयात्मकं वस्तु, कार्यतोऽपि न गम्यते उक्तवदेतत् । श्रद्धागम्यं यदि परं प्रमाणाविषयत्वेन, वस्त्वेकमुभयात्मकं सदसदात्मकमित्यर्थः ॥ ___ एतेन नित्यानित्यमपि प्रत्युक्तमवगन्तव्यम, विरोधादेव । तथाहि-अप्रच्युतानुत्पन्नस्थिरैकस्वभावं नित्यमाख्यायते, प्रकृत्यैकक्षणस्थितिधर्मकं चानित्यमिति, ततश्च तद् यदि नित्यं कथमनित्यम् ?, अनित्यं चेत्कथं नित्यामिति । स्यादारेका नहि कूटस्थनित्यतया नित्यं द्रव्यमभ्युपगम्यतेऽस्माभिः, परिणामानित्यताभ्युपगमात्, किन्तु पूर्वोत्तरक्षणप्रविभागेन प्रबन्धवृत्त्या । न ह्यस्य पर्यायाणामिवोच्छेदस्तद्रूपेण तथाप्रतीतेः । पर्याया एव हि पर्यायरूपेण निरुध्यन्ते, न तु द्रव्यामिति नित्यमभ्युपगम्यते । इयमप्ययुक्ता, यस्मादेषाप्यत्र नित्यता न सम्भवति, पर्यायव्यतिरिक्तस्य द्रव्यस्यासिद्धेः । तथाहि-न पर्यायव्यतिरिक्तं द्रव्यमास्त तथानुभवाभावात्, व्यतिरिक्तभावे वाग्नेकरूपैकवस्तुवादहानिप्रसङ्गः । तथा चोक्तम्--
“पर्यायाभेदतोनित्यं द्रव्यं स्यात् तत्स्वरूपवत् । स्याद्वादविनिवृत्तिश्च नानात्वे सम्प्रसज्यते" ॥१॥ व्यतिरिक्ताव्यातरिक्तपक्षस्तु विरोधाघ्रातत्वात् न्यायबहिभूतत्वादनुरोष्य एवेति ।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
