________________
१०
नापि भेदाभेदश्व, येनापि चाभेदस्तेनाप्यभेदो भेद । अत्रापि येनाकारेण भेदस्तेन भेद एव, येन चाभेदस्तेनाभेद एवेति तदेवावर्तते । किञ्च । भेदाभेदमभ्युपगच्छता अवश्यमेवेदमङ्गीकर्तव्यम्, इह धर्मधर्मिणोर्धर्मधर्मितया भेदः, स्वभावतः पुनरभेदः; स्वभावतोsपि हि तयोर्भेदेऽङ्गीक्रियमाणे परस्परतः प्रविभक्तरूपं पदार्थद्वयमेवाङ्गीकृतं स्यान्न पुनरेकं द्विरूपमिति । तदत्रापि निरूप्यते, न ह्यनासादितस्वभाव भेदयोर्धर्मधर्मिणोर्धर्मधर्मितयापि भेदो युज्यते । तथाहि यदि यो धर्मस्य स्वभावः स एव धर्मिणोऽपि, एवं सत्यसौ धर्मी धर्म एव स्यात् तत्स्वभावत्वाद्धर्मस्वरूपवत्, धर्मो वा धर्मस्वभावाव्यतिरिच्यमानमूर्तिर्धर्मिमात्रमेव स्यादिति । ततश्चैवं धर्मधर्मिणौ स्वभावभेदानासादनेनाप्रतिलब्धभेदौ कथं भेदनिमित्तं भवत इति १ । न च स्वभावतोऽपि तयोर्भेदाभेदकल्पना युक्ता, पूर्वोक्तदोषानतिवृत्तेः ।
तथा चोक्तम्
“भेदो वा स्यादभेदो वा द्वयं वा धर्मधर्मिणोः । मेदे नैकमनेकं स्यात् अभेदेऽपि न युज्यते ॥ १॥ इयपक्षोऽपि चायुक्तो विकल्पानुपपत्तितः । तेनानेकान्तवादोऽयमज्ञैः समुपकल्पितः " ॥ २ ॥
अनेकान्तजयपताका
अथ भेदाभेदः धर्मधर्मिणोः । अत्रापि भेदाभेदे, येनाकारेण भेदस्तेन भेद एव, येन चाऽभेदस्तेनाभेद एव । तदेवमपि भेदाभेदाङ्गीकरणेऽपि, नैकमुभयरूपं तस्वतः पूर्वोक्तदोषानतिक्रमात् । अथ येनैवाकारेण भेदस्तेनैवाभेदो धर्मधर्मिणोरिति प्रक्रमः, येनैव चाभेदस्तेनैव भेद इति । एतदप्यचारु अशोभनम् । कुत इत्याह-विरोधात् तथाहियदि येनैवाकारेण भेदः कथं तेनैवाभेदः ?, अथाभेदः कथं भेद इति ?, अभिअनिमित्तत्वादिति गर्भः । अथ येनाप्याकारेण भेदस्तेनापि भेदश्चाभेदश्चेत्युभयम्, येनापि चाभेदस्तेनाप्यभेदश्च भेदश्चेत्युभयमेव । एतदाशङ्क्याह
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
