________________
चतुर्थो विभागः
१०९ श्रुतज्ञानं तु स्वस्यपरस्य च कृते भवति। अतएव अमूकतुल्यं श्रुतज्ञानमिति बोध्यम् । इदं ज्ञानं वचनात्मकं
भवति। (ग) मतिपूर्वकं श्रुतम्, न तु मतिः श्रुतपूर्विका।
श्रुत मतिपूर्वक होता है पर मति श्रुतपूर्वक नहीं होती। न्या. प्र.- श्रुतज्ञानं मतिपूर्वकं भवति किन्तु मति ज्ञानं श्रुतपूर्वकं नैव भवति। यः कश्चन यत्किञ्चित् परिज्ञाय परं बोधयितुं शब्दं प्रयुक्ते, तदीयः शब्दप्रयोगो मतिज्ञानादेव जायत इति तं शब्दं श्रुत्वा परस्य यो बोधः स तु मतिज्ञानात् क्रियमाणशब्दप्रयोगादेवेति स्पष्टं श्रुतज्ञानस्य मतिज्ञानपूर्वकत्वम्। मतिज्ञानस्य इन्द्रिय
मनोनिमित्तकत्वात् न श्रुतपूर्वकत्वमिति तयोर्भेदः । (घ) वर्तमानविषया मति:, त्रिकालविषयं श्रुतम् ।
मति का विषय केवल वर्तमान है, श्रुत त्रैकालिक
मतिज्ञानस्य विषयः केवलं वर्तमानकालिक एव । किन्तु श्रुतज्ञानस्य विषयस्ौकालिकं वस्तु भवति । अतीतानागतादीन् सर्वान् विषयान् शब्दद्वारा व्यञ्जयितुं
शक्नोत्येव कश्चन। (ड) वल्कसमा मतिः, कारणत्वात्। शुम्बसमं श्रुतम्,
तत्कार्यत्वात्।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
