________________
तृतीयो विभागः
९३
न्या. प्र. – व्यतिरेकी दृष्टान्ताभासोऽपि सप्त विधः ।
-
तद्यथा—
27.
१. असिद्धसाध्यः २. असिद्धसाधनः ३. असिद्धोभयः ४. संदिग्धसाध्यः ५. संदिग्धसाधनः ६. संदिग्धोभयः ७. विपरीतव्यतिरेक:
एषाम् प्रयोगाः स्वयमूहनीयाः ।
परार्थानुमाने उपयोगिनमुपनयं लक्षयति साम्प्रतम्
धर्मिणि साधनस्योपसंहार उपनयः ।
दृष्टान्तधर्मिणि विस्तृतस्य साधनधर्मस्य साध्यधर्मिणि उपसंहार उपनयः, यथा कृतकश्चायम् ।
धर्मी में साधन का उपसंहार करना उपनय कहलाता है। दृष्टान्तधर्मी में विस्तृत साधन धर्म का साध्यधर्मी में उपसंहार करने का नाम उपनय है, जैसे- यह कृतक है । यहाँ दृष्टान्तभूत घट के कृतक धर्म का साध्यभूत शब्द धर्मी में उपसंहार किया गया है।
न्या. प्र. - दृष्टान्तधर्मिणि- दृष्टान्तस्थले महानसादौ विस्तृतस्य प्रस्तृतस्य स्थितस्येति भाव: साधनधर्मस्य= साधनमेवधर्म : धूमादिः तस्य साध्यधर्मिणि पर्वतादौ यः उपसंहार: उपसंह्रियते इति उपसंहारः निश्चय: स एव उपनयः । दृष्टान्तस्थले महानसादौ निश्चितस्य धूमस्य साध्यधर्मिणि पर्वतादौ निश्चय एव उपनयः । यथा महानसं
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
