________________
प्रद्युम्नकुमार-चुपई 'त्रिषष्टिशलाका' मां रुक्मिणीना शुभस्वप्नदर्शननु वर्णन आम छे :
अन्यदा रुक्मिणी स्वप्ने बलक्षवृषभस्थिते । विमाने स्व समारुढं ददर्श प्रत्यबोधि च ॥११८
[ पर्व८,-सर्ग ६] 'प्रद्युम्नकुमार-चुपई' मां ए ज प्रकारना स्वप्ननी वात कहेली छे:
रूपणि सुपन वृषभ पेखंती, चडी हुँ अमर विमानइ भति ११५ तो सत्यभामानु कल्पित स्वप्न 'त्रिषष्टिशलाका' मां आम छे :
सापि स्वप्नं कल्पयित्वोपेत्याख्याच्छार्गपाणये । हस्तिमल्लोपमो हस्ती स्वप्नेऽद्य ददृशे मया ॥१२२
[पर्व८,सर्ग६] 'प्रद्युम्नकुमार-चुपई। मां थोडाक फेर साथे लगभग एवी ज वात करी छ:
... ... ... ... .... ... कलपित्त स्वप्न कहइ ते वली ११७
स्वामी सुणउ सुपन मइ दीठ, मोटउ मयगल मुखि पईठ ११८ आम रुक्मिणी अने सत्यभामाने,पुत्रजन्मनी आगाहीरूप, स्वप्नदर्शननो प्रसंग जे कवि सधारुए नथी आलेख्यो, तेनुं वो. कमलशेखरे 'त्रिषष्टिशलाका' ना आधारे आलेखन क्यु होय एम लागे छे.
प्रद्युम्न द्वारा स्वरूपपरिवर्तन करी सत्यभामाने स्वरूपवान बनाववाना बहाने तेनुं शिर मेंडी तथा मसी लगाडीने विरूप करवानो प्रसंग, जैन पुराणग्रन्थोमा मात्र 'त्रिषष्टिशलाका०'मां ज विशिष्ट रीते आलेखायो छे.' तेथी 'प्रद्युम्नकुमार-चुपई'मां आलेखायेला ए प्रसंगनी कथानो आधार "त्रिषष्टिशलाका०' ज होवो जोइए. 'प्रद्युम्नकुमार चुपई-एक रासकृति :
आम “प्रद्युम्नकुमार-चुपई"ना उद्भवस्थाननी चर्चा कर्या पछी हवे तेना रास तरीके ना स्वरूपनी विचारणा करोए.
मध्यकालीन गुजराती साहित्यमा जन कविओ रासने 'चरित' 'आख्यान', 'पवाडु', 'प्रबंध एम जुदा जुदां नामे ओळखावता तो वळी भालण, नाकर, विष्णुदास वगेरे आख्यानने रास पण कहे छे-आम, आ सर्व साहित्यप्रकारो अमुक अंशे भिन्न भिन्न होवा छतां रचनादृष्टिए तेमा केटलीक समानता पण रहेली होवाथी ते एकचीजाना पर्याय तरीके केटलीक वार वपराता आ ज रीते घणी "चोपाई"नामधारी कृतिओ पण वस्तुतः रासकृतिओ ज हती. पोतानी कृतिमा चोपाई छंदना सविशेष अयोगने कारणे तेनो कवि ते कृतिने "चोपाई" नाम
आपतो. मध्यकालीन गुजराती साहित्यमां आवा अनेक रासकृातेओ "चोपाई" नाम पामी छे, जेमां संवत १३३१ मां जगडुए रचेली "सम्यक्त्वमाइ-चउपई", चौदमा शतकना आरंभमांना वरसोनी आसपासमां रवायेली विनयचंद्रमूरि-कृत 'नेमिनाथ चतुष्पदिका", वि. सं.१४६२मां रचायेली वस्तिग-कृत "चिहुँ गति चई", न.१५५१ मां कवि कोर्तिहर्षे रचेली "सनत्कुमारचोपाई', संवत १६७२मां ज्ञानमेरूए रचेली "गुगकरंडक चोपाई", कीर्तिसागर-शिष्ये सं.१७. ४२मां रचेली "भीमचोपाई', सं. १७४५मां कुशलसागर-कृत "वीरभाण-उदयभाण चोपाई" इत्यादि असंख्य कृतिओ गणावी शकाय.
१. 'त्रिषष्टिशलाकापुरुषचरित्र' पर्व ८९, सर्ग ६ठो, लोक ४२५-४४२. २. 'प्रद्युम्नकुमार-चुपई' कडी ५९८ थी ६०९
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org