________________
118
आवश्यकहारिभद्रीया
अस्या व्याख्या— कथानकादवसेया, तच्चेदं दंतपुरे णयरे दंतचक्को राया, सच्चवई देवी, तीसे दोहलो - कहं दंतमए पासाए अभिरमिज्जइ १, रायाए पुच्छियं, दंतनिमित्तं घोसावियं रण्णा जहा - उचियं मोलं देमि, जो न देइ तस्स राया सरन करे, तत्थेव जयरे धणमित्तो वाणियओ, तस्स दो भारियाओ, धणसिरी महंती पउमसिरी तु डहरिया मीययरी यत्ति, अण्णया सवत्तीणं भंडणं, धणसिरी भणइ-किं तुमं एवं गविया ? किं तुज्झ महाओ अहियं, जहा सच्च#ईए तहा ते किं पासाओ कीरेजा १, सा भणइ-जइ न कीरइ तो अहं नेवत्ति उवगरए ( वरए ) वारं वंधित्ता ठिया, वाणियओ आगओ पुच्छइ - कहिं पउमसिरी १, दासीहिं कहियं, तत्थेव अइयओ, पसाएइ, न पसीयइत्ति, जइ नत्थि जीवामि, तस्स मित्तो दडुमित्तो नाम, सो आगओ, तेण पुच्छियं, सबं कहेइ, भणइ-कीरउ, मा इमाए मरतीए तुमपि मरिजासि, तुमि मरते अहं, रायाए य घोसावियं, तो पच्छन्नं कायवं ताहे सो दढभित्तो पुलिंदगपाउग्गाणि
१ दन्तपुरे नगरे दन्तचक्रो राज्ञा, सत्यवती देवी, तस्या दौहृदः कथं दन्तमये प्रासादेऽभिरमे, राज्ञा पृष्टं दन्तनिमित्तं घोषितं राज्ञा यथा उचितं मूल्यं ददामि, यो न दास्यति तस्य राजा शरीरनिग्रहं करोति, तत्रैव नगरे धनमित्रो वणिक, तस्य द्वे भायें, धनश्रीमती पद्मश्रीस्तु कवी प्रियतरा चेति, अन्यदा सपनयोर्भण्डनं, धनश्रीर्भणति - किं वमेवं गर्विता ? किं तव मत् अधिकी, यथा सत्यवत्यास्तव किं प्रासादः क्रियते ?, सा भणति-यदि न क्रियते तदाऽहं नैवेव्यपवरके द्वारं बद्ध्वा स्थिता, वणिगागतः पृच्छति-क पद्मश्रीः ?, दासीभिः कथितं तत्रैवाभिगतः प्रसादयति, न प्रसीदतीति, यदि नास्ति न जीवामि, तस्य मित्रं दृढमित्रो नाम, स भगतः, तेन पृष्टं, सर्व कथयति, भणति-क्रियतां, माऽस्यां त्रियमाणायां त्वमपि मृथाः त्वयि त्रियमाणेऽहं राज्ञा च घोषितं, ततः प्रच्छन्नं कर्त्तव्यं तदा स दृढमित्रः पुलिन्द्रप्रायोग्याणि
मणीयमलत्तगं कंकणं च गहाय अडविं गओ, दंता लद्धा पुंजो कओ, तेण तणपिंडिगाण मज्झे वंधत्ता सगडं भरेत्ता आणीया, यरे पवेसिज्जतेसु वसहेण तणपिंडगा कड्डिया, तओ खडत्ति दंतो पडिओ, नगरगोत्तिएहिं दिट्ठो गहिओ राया उवणीओ, बज्झो णीणिज्जइ, धणमित्तो सोऊण आगओ, रायाए पायवडिओ विन्नवेइ, जहा एए मए आणाविया, सो पुच्छिओ भणइ-अहमेयं न याणामि कोत्ति, एवं ते अवरोप्परं भणति, रायाए सवहसाविया पुच्छिया, अभओ दिण्णो, परिकहियं, पूएत्ता विसज्जिया, एवं निरवलावेण होयवं आयरिएणं । वितिओ - एगेण एगस्स हत्थे भाणं वा किंचि पणामियं, अंतरा पडियं, तत्थ भाणियबं-मम दोसो इयरेणावि ममंति । निरवलावेत्ति गयं २ । इयाणिं आवईसु दढधम्मत्तणं कायषं, एवं जोगा संगहिया भवंति, ताओ य आवइओ चत्तारि, तं० - दबावई ४, उदाहरणगाहा - उज्जेणीए धणवसु अणगारे धम्मघोस चंपाए । अडवीए सत्यविभम वोसिरणं सिज्झणा चैव ॥ १२८१ ॥
१ मणिकां अतकं कङ्कणानि च गृहीत्वाऽटवीं गतः, दन्ता लब्धाः पुत्रः कृतः, तेन तृणपिण्डीनां मध्ये बद्ध्वा शकटं भृत्वाऽऽनीताः, नगरे प्रविश्यमा, नेषु वृषभेण तृणपिण्ड्यः कृष्टाः, ततः खरदिति दन्तः पतितः, नगरगुप्तिकैर्दृष्टो गृहीतच, राज्ञ उपनीतः, वध्यो निष्काश्यते, धनमित्रः श्रुत्वाऽऽगतः, राज्ञः पादयोः पतितो विज्ञपयति-यथा मयेते आनायिताः, स पृष्टो भणति अहमेनं न जानामि क इति, एवं तौ परस्परं भणतः, राज्ञा शपथशप्तौ पृष्टौ अभयं दत्तं, परिकथितं पूजयित्वा विसृष्टौ । एवं निरपलापेन भवितव्यं भाचार्येण । द्वितीयः - एकेनैकस्य हस्ते भाजनं वा किञ्चिद्दसं, अन्तरा पतितं तत्र भणितव्यं मम दोपः, इतरेणापि ममेति । निरपलापमिति गतम् २ । इदानीमापत्सु दृढधर्मता कर्त्तव्या, एवं योगाः संगृहीता भवन्ति, ताश्रापदश्चतस्रः, तद्यथा-व्यापद् ४,
उदाहरणगाथा
अस्या व्याख्या कथानकादवसेया, तच्चेदं-उज्जेणी णयरी, तत्थ वसू वाणियओ, सो चंप जातुकामो उग्घोसणं कारेइ जह [नाए ] धन्नो, एयं अणुन्नवेइ धम्मघोसो नामणगारो, तेसु दूरं अडविमइगएसु पुलिंदेहिं विलोलिओ सत्थो इओ तइओ नट्ठो, सो अणगारो अण्णेण लोएण समं अडविं पविट्ठो, ते मूलाणि खायंति पाणियं च पियंति, सो निमंतिज्जइ, नेच्छ आहारजाए, एगत्थ सिलायले भत्तं पच्चक्खायं, अदीणस्स अहियासेमाणस्स केवलणाणमुप्पण्णं सिद्धो, दढधम्मयाए जोगा संगहिया, एसा दद्यात्रई, खेत्तावई खेत्ताणं असईए कालावई ओमोदरियाइ, भावावईए उदाहरणगाहा -
महुराए उण राया जउणावंकेण दंडमणगारे । वहणं च कालकरणं सक्कागमणं च पव्वज्जा ।। १२८२ । व्याख्या कथानकादवसेया, तच्चेदं मेहुराए णयरीए जउणो राया, जउणावकं उज्जाणं अवरेण, तत्थ जउणाए कोप्परो दिण्णो, तत्थ दंडो अणगारो आयावेइ, सो रायाए नितेण दिट्ठो, तेण रोसेण असिणा सीसं छिन्नं, अन्ने भांति - फलेण आओ, सबेहिंचि मणुस्सेहिं पत्थररासी कओ, कोवोदयं पइ तस्स आवई, कालगओ सिद्धो, देवागमणं महिमाकरणं
१] उज्जयिनी नगरी, तत्र वसुर्वणिक् स चम्पां यासुकाम उद्घोषणां कारयति, यथा धन्यः, एतमनुज्ञापयति धर्मघोषो नामानगार:, तेषु दूरमटवीमतिगतेषु पुलिन्दैर्विलोलितः सार्थः इतस्ततो नष्टः, सोडनगारोऽन्येन लोकेन सममटवीं प्रविष्टः, ते मूलानि खादन्ति पानीयं च पिबन्ति, स निमन्ध्यते, नेच्छति आहारजातं, एकत्र शिलातले भक्तं प्रत्याख्यातं अदीनस्याध्यासीनस्य केवलज्ञानमुत्पन्नं सिद्धः, दृढधर्मतया योगाः संगृहीताः, एषा द्रव्यापद्, क्षेत्रापन क्षेत्राणामसति कालापत् अवमोदरिकादि भावापद्युदाहरणगाथा । २ मधुरायां नगर्यो यमुनो राजा यमुनावक्रमुद्यानमपरस्यां तत्र यमुनायां स्कन्धावारो दत्त, तत्र दण्डोsनगार आतापयति, स राज्ञा निर्गच्छता दृष्टः, तेन रोपेणासिना शीर्ष छिनं, अन्ये भणन्ति बीजपूरेणाहतः सर्वैरपि मनुष्यैः प्रस्तरराशिः कृतः, कोपोदयं प्रति तस्य आपत्, कालगतः सिद्धः, देवागमनं महिमकरणं
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org