Page Text
________________
दामोदरविरचितं . [कारिका, १३-१६. ____ 'करउ' [५० १४-१] इति सप्तमी स्यात् पञ्चभ्यथवा' इति । 'करउ' इति विध्यर्थः । यतः अज्ञातज्ञापनं विभिः। तत्र सप्तमी-पञ्चम्यौ प्रयोज्ये । “विध्यादिषु सप्तमी च' इत्यनेनेत्यर्थः । तद्यथा- 'धर्मु करउ - धम्म कुर्यात् , करोतु वा । 'संसारु अनित्यु देखउ' -- संसारमनित्यं पश्येत् , पश्यतु वा । सवहि उपकारिओ होउ' – सर्वेषामुपकारी भूयात् , भवतु वा। 5 एवमन्येऽपि ॥ छ ।
'तथैव मायोगे हस्तन्यद्यतनी वा' इति । मा “स्म योगे वा (8) 'मायोगेऽद्यतनी'; 'मासयोगे शस्तनी च' इत्येताभ्यामित्यर्थः । यथा - 'जणे हो सो भाजया जुनु याथि' - माह (१०)वत् सा भार्या यस्याः पुत्रो नास्ति, मा भूद् वा । सो पूतै जणिं जाम जो निर्गुणु
हो'- स पुत्र एव मा जायत, मा म जनिष्व वा, यो निर्गुणो भवति । ते गुणै जणि उपजति ___ जे सवहि न उपकरति'- ते गुणा एव मोत्पद्यन्त, मा स्म वा, ये सर्वस्य नोपकुर्वन्ति ।
'पपु जणि करसि'-प(? पा०)पं मा करोः, मा स्म कार्छि । 'सत्त मार्गु जणि छाटसि'सन्तं भार्ग मा त्यजः, मा स्म त्याक्षीर्वा । एवमन्येऽपि ॥ छ । _ 'सेनातीतेऽपि चाद्या स्यात्' इति । आद्या वर्तमाना। न केवल[ प० १४-२]-वर्तमाने, - अतीतेऽपि । किन्तु स्मेन स्म-शब्देनाव्ययेन योगे । यथा- 'बहुतु राजा ए| भुई भय'- बहवो 15 राजानो अत्र भूमौ भवन्ति स्म, बभूवुर्वा । 'तेहू(ह० :) करिं समां बहुतु पु(गु)णिआ भए
सूवति' --तेषां कृतासु सभासु, तदीयासु वा, बहवो गुणिनो भूता[:] श्रूयन्ते स्म, शुश्रुविरे वा। 'तेगु मारा (झ ! ) कालिदास माघ किरात प्रभृति केतौ एक खातिं गए' - तेषां मध्ये कालिदास-माघ-किरातप्रभृतयः कियन्त एके ख्यातिं गच्छन्ति स्म, जग्मुर्वा । एवमन्येऽपि ॥ छ ।
एतच्च त्यादिविभक्तीनां प्रयोगेषु दिङ्मात्रं दर्शितं ग्रन्थविस्तरभयात् । अनेन मेण 26 ज्ञातत्यादिभिः प्रथम-मध्यम-उत्तमपुरुषेषु, एकवचन-द्विवचन बहुवचनेषु कर्तृ-कर्म-भावोक्तिषु कालत्रयऽपि प्रयोगा ऊह्या इति ॥ छ । अथ का नामुक्तिभेदं दर्शयितुं आर्याचतुष्कमाह - अथ शन्तुङानशाविह विज्ञेयौ करत आछ' इत्युक्तौ । [प० १५-१] 'करि आछ' इति क्त्वा, णम् ‘करि करि आछ' प्रयोज्यः स्यात्॥१४ 'करवें आछ' सुम् भवेत् , यदि वाऽयं 'करण या' इतीहोक्तौः । शेषास्त्वनुदितभेदाः 'कर' इत्युक्तौ वुणाद्या ये ॥१५॥ निष्ठा-क्वन्सुप्रमुखा अतीतकालोदितास्तु ये कार्ताः। , तेषामुक्तिः 'किएसी'त्येषैव हि सर्वदा ज्ञेया ॥१६॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002503 |
| Book Title | Ukti Vyakti Prakarana |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Damodar Pandit |
| Publisher | Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai |
| Publication Year | 1952 |
| Total Pages | 192 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 13 MB |