Ukti Vyakti Prakarana

SR No.: 002503
Original Sutra Author: N/A
Author: Damodar Pandit
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai
Publication Year: 1952
Total Pages: 192
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Literature
File Size: 13 MB

Page 134

कारिका १७:] . उक्तिव्यक्तिप्रकरणम् ।
.. ११ शाणो(नौ) तुं स्य-युतौ विज्ञयो 'करणिहार आछेति ।
व्यापारोक्तेरन्ते वश्चेत् कृत्यास्तदा योज्या; ॥ १७ ॥ .. 'अथ शन्तुडानशाविह' इति । यथा - 'धर्म करत आछ' -भम कुर्वन्नास्ते, स्त्री तु कुर्वन्ती, कुलं तु कुर्वत् । 'आनोऽत्रात्मने' - तेनात्मनेपदविषय एव । धर्म कुर्वाण आस्ते, कुर्वाणा वा, कुर्वाणं वा । 'न निष्ठादिषु' इति षष्ठीनिषेधः । एवं 'पठन' करत आछ, पढत आछ' - ! पठन्नास्ते, पठन्ती वा, पठद् वा । 'गमन करत आछ, यात आछ' – गच्छन्नास्ते, गच्छन्ती वा, गच्छद् वा । यान् वा, यान्ती वा, याद् वा । 'भोजन करत आछ, जेंवत आछंभुझान आस्ते, भुञ्जाना वा, भुञ्जीनं वा । [प० १५-२] घिवि जिवि प्रीणनार्थी इत्यनेन तु जिम्वन्नास्ते, जिम्वन्ती वा, जिम्वद् वा । एवमन्येऽपि ॥ छ॥ •
'करि आछ इति क्त्वा' इति । 'एककर्तृकयोः पूर्वकाले' इति । पूर्वापरकालोपलक्षणमेतत् । तच्च यथा- 'धर्म करि आछ' - धर्म कृत्वा आस्ते । 'हाइ देउ पूजि, वम्हणह(ह) दानु देइ, जेंव' - सात्वा, देवं पूजयित्वा, ब्राह्मणेभ्यो दानं दत्त्वा जिम्वति, भुते वा, मुक्तवान् वा, भो( भु०१)ज्यते वा । 'पढि पांडे भा' - पठित्वा पण्डितो भूतः, अधीत्य वा. 'ऑलगि सुखि आहोन्त आछ' - अवलग्य सुखी भवन्नास्ते, भविष्यति वा, भूतो वेति । एवमन्येऽपि ॥छ॥
'णम् , 'करि करि आछ' प्रयोज्यः स्यात्' । 'णम्' प्रत्ययः पुनः क्त्वार्थ एव प्रयुज्यते; परमीभीक्ष्ण्ये। 'णम् चाभीक्ष्ण्ये द्विश्च पदम्' इति वचनात् । यथा- 'करि करि आछ' -कारं कारमास्ते, कृत्वा कृत्वेत्यर्थः । 'अँजि मुंजि या' - भोज भोजं व्रजति, याति वा । 'देखि देखि तस' -दर्श दर्श तुष्यति । 'लै लै पला' - आदायमादायं पलायते । 'मारि मारि खा' -मारं मारं खादति । 'सोंअरि सोअरि रोवा: - स्मारं सारं रोदति । एवमन्येऽपि ॥छ। ___ 'करवें आछ' तुम् भवेत् । 'वुण-तुमौ क्रियायां क्रियार्थायाम्' । [१०.१६-१] तद्यथा'धर्म करवें किंह(ह ?) आछ' - धर्म कर्तुमास्ते । 'पढवें किंह आछ' -- पठितुमास्ते । 'गांउं जावें किंह संज' - ग्रामं गन्तुं संयमयति । यमच परिवेषणे ॥ छ ॥ . . .
'यदि वा' इति । अयं तुम् । यथा – 'करण या' - कर्तुं याति । 'पढण आव' – पठितुंमागच्छति | आवाति वा । वा गति-गन्धनयोः । 'जेवण दे' - जिम्वितुं ददाति, भोक्तुं वा । एवमन्येऽपि ॥ छ । • 'शेषास्त्वनुदित' इति । अनुदितभेदा अप्रसिद्धोक्तिविशेषा ये केचन कथितेभ्यः अवशिष्टाः सन्ति ते 'कर इत्युक्तौ =वर्तमानोक्तावित्यर्थः, प्रयोज्या इति शेषः । ते च वुणाद्याः= त्रुण-तृजादयः । पाक कर' - पाकं करोति, पाकस्य कर्ता वा, पाकस्य करो वा । एवं 'देवता
1 कार्या सदा। कुंभ। 3 पवन। 4 भोज्यते। 5 कृत्ये । 6 देषि देषि वूस। ..