Page Text
________________
दामोदरविरचितं . [कारिका, १०-१३. ___'मने धाम - मनसा ध्यायति । 'सोअर'-भरति । विशेर-विमरति, प्रसरति. वा; उपसर्गादर्थान्तरम् । 'धायन्त आछ'-ध्यायन्नास्ते, स्त्री तु ध्यायन्ती, कुलं ध्यायत् । समरन् , स्मरन्ती, स्मरत् । स्म ध्यै चिन्तायाम् । “चीन्त' - चौन्तति । चिति स्मृत्याम् । 'काम' -- कामयते । कमु कान्तौ । 'कोह'- कुप्यति । कुप्यन्नास्ते, • कुप्यन्ती, स्ट, 5 कुप्यत् कुलम् । एवं क्रुध्यति, रुष्यति । कुप क्रुध रुष रोषे । 'लोभ' -तुभ्यति । लुभ गार्ये । 'माच' -माद्यति । मदी हर्षे । क्षीबाते वा । क्षीवृ मदे । 'मान' -मानते । मान पूजायाम् । 'तूस' - तुष्यति । एवं हृष्यति । रु(तु)ष हृष तुष्टौ । एवमन्येऽपि मनोव्यापाराः प्रयोज्याः । एतेषु च प्रयोगेषु कादिकार[का]णि न प्रयुक्तान्यविवक्षितत्वात् , ग्रन्थ
गौरवभयाच्च । खेच्छया तु प्रयुक्तक्रियासु कादिपदं प्रयोचामेति । अत उक्तम् -न्यापारो ॥ धात्वर्थः' इति । अवशिष्टव्यापाटांश्च कियतोऽपि प्रकी[प० १२.१ पूर्णके वक्ष्यामः ॥ छ ।
अथ- 'उक्तिस्पष्टत्रिकालविषयः प्रयोज्यः स्यात्' इत्युक्तमतोऽमुमर्थमपदंशोक्त्या स्पष्टयन् विभक्तिविभागं च कुर्वन्नार्याचतुष्कमाह -
'कर' 'किएसि' 'करिह' कालाःसंप्रति-गत-भाविनारफुटाउक्तेः। एषुच कर' इत्युक्तौ विज्ञेया वर्तमानैव ॥१०॥ ह्यस्तन्यद्यतनी वा 'किएसी'त्युक्तौ तथा परोक्षा च । 'जइ पावंत, तव करत' क्रियातिपत्तेरियं चोक्तिः॥ ११॥ . 'करिह' इति भविष्यन्ती श्वस्तन्याशीश्च कीर्तिता उक्तौ ।
आशिषि च पञ्चमी स्यादङ्गीकारे तथानुमतौ ॥ १२ ॥...
'करउ' इति सप्तमी स्यात् पञ्चम्यथवा तथैव मा-योगे। 20 . . ह्यस्तन्यद्यतनी वा स्मेनातीतेऽपि चाद्या स्यात् ॥ १३ ॥ - 'कर किएसी'ति । 'कर' - इति यत्रोक्तिस्तत्र संप्रतिकालः = वर्तमान इलाथः । 'किएसि' इति यत्रोक्तिस्तत्र गतः कालः = अतीत इत्यर्थः। 'करिह' - इति यत्रोक्तिस्तत्र भावी काल:एष्यन्नित्यर्थः । नु कुतोऽयं नियम इत्याह - 'स्फुटा उक्ते' - लोकोक्तिरेवावार्थे प्रमाणमित्यर्थः । एषु च मध्ये यत्र 'कर' - इत्युक्तिस्तत्र वर्तमानैव । शुद्धे वर्तमाने वर्तमा25 [ ५० १२-२ ] नैवेत्यर्थः। संप्रति वर्तमानैवेत्यनेन । वर्तमान भविष्यतोस्तु यत्र प्रतीतिस्तत्र सप्तम्यादयः । तत्र वर्तमाने तावद्यथा- 'भोजन कर, भुञ्ज' - अत्रार्थे भुङ्क्ते । 'पाक कर, अप' (प)-पचति । 'गमन कर, या' - गच्छति। 'स्थान कर, आछ' -तिष्ठति । 'शयन कॅर, सोअ' - शेते । 'दर्शन कर, देख' – पश्यति । 'श्रवण कर, सुण' - शृणोति । प्राण
1 विशन् । 2 °कारणी न। 8 °क्रियास्तु। 4 एमु च। 5 सुद्धे ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002503 |
| Book Title | Ukti Vyakti Prakarana |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Damodar Pandit |
| Publisher | Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai |
| Publication Year | 1952 |
| Total Pages | 192 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 13 MB |