Arthashastra aparnama Rajsiddhanta

SR No.: 002502
Original Sutra Author: Kautilya Acharya
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai
Publication Year: 1959
Total Pages: 118
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Literature
File Size: 7 MB

Page 40

कौटलीय-राजसिद्धान्तटीका 'पहिर्जानुभंजनीशूलप्रकरकूपकूटावपातकंटकप्रतिसराहिपृष्टतालपत्र
नाटकश्चदंष्ट्रार्गलोपस्कन्नपादुकांबरीषकोदपानकैः प्रतिच्छन्नं छन्नपथं कारयेत् ॥ [२.३.२१]
बहिर्जानुभंजनीति जानुभंजनप्रयोजना सचक्राष्टपादसमन्विता सरभस्येवाधश्चत्वार ऊर्द्ध......ति सायं......भंजनं करोतीति।शलाप्रकारकूपसारदारुमयशूलप्रकरोपल-: क्षितकटपांशुच्छादितकूपैः कूटानि मृगपक्षिवधार्थमिव.........बंधनार्थमिव कृता गर्ताः , कंटकप्रतिसरा अयोमयकंटकमाला, अहिपृष्टं निर्मासाहिपृष्टसमानमयोमयमेव । ...... ......ति । शंगाटक[14A]श्वदंष्ट्रा लोहमय्यो हस्तिगतिस्खलनाय । अर्गलाः सारदाझमय्यो यंत्रेण निपातिता मार्गनिरोधं कृत्वा तिष्ठंति.........देशैर्वा पादुका प"दप्रमाणागत वितस्त्यवगाढा यत्र पतितः पादोऽस्थान एव भज्यते। अंबरीषो निधूमः कारीषाग्निः...... शयाः, तैश्छन्नमिति निरंतर व्याप्तम् । छन्नपथमिति कटपांशुभिः प्रच्छादितत्वात् परैरल-" क्ष्यत्वादापदि रात्रौ गूढं पिहितत्वाच्च तं छन्नपथं......दिति । .:........दिद्वाराण्याह ।*
प्राकारमु भयतो मेंढकमध्यर्द्धदंडं कृत्वा प्रतोलीषट्तुलांतरं द्वारं निवेशयेदिति ॥ [२.३.२२]
प्राकारस्य द्वारप्रतोलीक्षेत्रमात्राविशेषितभूप्रदेशस्य, उभययोगे षष्ठ्यपवादे द्वितीया, is तम् ।उभयत इति उत्तरद्वारे पूर्वापरयोः, पूर्वद्वारे दक्षिणोत्तरयोः, दक्षिणद्वारे पूर्वपश्चिमयोः, पश्चिमद्वारे दक्षिणोत्तरयोः, प्राकारोत्सेधयोरुभयत इति योज्यम् । मेंढकमिति वास्तुशास्त्रे लोके च मेषस्य संज्ञा । तत्र शृंगाकारग्रहणार्थमुपादानं कपिशीर्षकमुरजादिवत् । मेषभंगद्वयसंस्थान द्वारशुषिराभिमुखाग्रबाहुप्राकारं तयो.........रतोऽपि कृत्वा मेंढकाकारप्रतिपादने च निराश्रितत्वात् प्राकारकोणेनादाार्थं भवति इति भावः । अध्यर्द्धदंडमिति । षहस्तविष्कंभं आयामस्तु द्वारक्षेत्रत एव सिद्धः......"मुभयमेंढक श्रृंगचतुष्टयमध्येऽष्टहस्तं द्वारमार्गावकाशं मुक्त्वा कार्य इत्यर्थः। तमेवंविधं मेंढकं कृत्वा प्रतोलीषट्र तुलांतरं द्वारं निवेशयेदिति संबंधः । प्रतोल्याः ष......नामंतराणि यस्मिन् कपाटयुगद्वितयांतरे तत्प्रतोलीषट्तुलांतरं द्वारं निवेशयेत् । प्रतोलीक्षेत्रस्य प्रमाणमाह*।
पंचदंडादेकोत्त[14]रमा अष्टदंडादिति चतुरस्रं षड्भार्गमायामाद- 3 धिकमष्टभागं वेति ॥[२.३.२३]
द्वादशहस्तोत्सेधस्य प्राकारस्य पंचदंडं द्वारक्षेत्रम् । तस्मादेकोत्तरमिति एकैकेनाशोनोत्तरमा अष्टदंड...... च दंडस्योपरि दंडनयमधिकम् , तच्च द्वादशधा क्रियमाणं
S भगिनीं; Svl. भयञ्जनी; J भञ्जनी; T भञ्जनी । २ SJ त्रिशूलप्रकारकूटा'; G निहालSJG स्कन्दन।४SJG अम्बरीषोदपानकैः। ५SJG प्रतिच्छन्नं dropped. ६SJ मण्डलक; Svl. मण्डक; G मण्डपक। ७G तलान्तरं । The Ms. reading after पंचदंडा is not quite clear. 'देकोत्त' can be read with the help of the other texts. After it SJG read वृध्याऽऽष्ट । ९ गा ',Jvl. गा, गममा।