SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 64
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चिकित्साकलिका योज्यम् । इदमेव पवनपित्तककफप्रकोपलिङ्गं पूर्वोक्तं त्रिदोषजरुजि सन्निपातजे विकारे प्रविभज्य प्रविभागं कृत्वा योज्यं योजनीयं जन्तोर्बुद्धिमता वैद्येनेति ॥ ४० ॥ श्लेष्मज विकारों में निम्नलिखित लक्षण दिखाई देते हैं। शरीर का भारीपन, अनिमान्द्य, जी मचलाना, मुख से लार गिरना, आलस्य, मुंह का मीठा स्वाद, अकस्मात् कण्डू (खुजली), आंखों का श्वेत होना, अत्यन्त रोमांच, बुद्धिनाश, के, प्रतिश्याय (जुकाम), खांसी, तन्द्रा, तथा ओष्ठ, कण्ठ, जिहवा, दन्तवेष्ट (मसूडे), तालु, नाक, आंख एवं कर्णपालि में अचानक अत्यधिक कण्डू होना । द्विदोषज व्याधियों में दो २ दोषों के प्रकोप के लक्षण एवं त्रिदोषज में तीनों दोषों के लक्षण दिखाई देते हैं ॥ ४० ॥ इदानीं संक्षेपेण प्रोक्तमप्येतत्प्रकुपितानां वातादीनां पूर्वोक्तलक्षणं वातादिजनितविकारावबोधमबुधस्यापि भिषजः करोति बुद्धिमतस्तु करोत्यवेदमावेदयन्नाह उद्देशमात्रमपि लक्षणमेतदुक्तं व्यक्ति व्यनक्ति पवनादिगदातुराणाम् । नृणामदृष्टचरकादिजडात्मनोऽपि प्रज्ञावतः किमुत कायचिकित्सिकस्य ॥४१॥ एतत्पूर्वोक्तलक्षणमुद्देशमात्रमपि समासवचनमप्युक्तम् । पवनादिगदातुराणां पवनो वात आदिर्येषां ते पवनादयो वातपित्तश्लेष्माणः तैर्गदाः पवनादिगदाः तैरातुराः पवनादिगदातुराः तेषां नृणां प्राणिनां व्यक्तिं स्पष्टतां व्यनक्ति व्यञ्जयति आविर्भावं नयति । कस्य? कायचिकित्सकस्य वैद्यस्य । कीदृग्गुणविशिष्टस्य ? अदृष्टचरकादिजडात्मनः। न दृष्टाः अदृष्टाः ग्रन्थतोऽर्थतश्च यैश्चरकादयः तैर्जडो मूर्ख आत्मा यस्य तथा तस्यापि । किमुत किं पुनः प्रज्ञावतो बुद्धिमतो वैद्यस्य स हि ऊहापोहवित् संक्षेपोक्तमपि जानाति । जडात्मा तु विस्तरोकमपि न जानाति । किं पुनः संक्षेपप्रोक्तम्। ग्रंथकर्त्तरयं गुणो यदस्य संक्षेपोक्तमपि लक्षणं जडात्मनोऽपि वैद्यस्यावगमं करोति ॥ ४१ ॥ चरक आदि उत्कृष्ट ग्रन्थ जिसने नहीं देखे ऐसे अज्ञ वैद्य के लिये भी संक्षेप से कहे हुए उपर्युक्त लक्षण वातज रोग आदि से पीडित पुरुषों का ज्ञान करवा देते
SR No.002391
Book TitleChikitsa Kalika
Original Sutra AuthorN/A
AuthorNarendranath Mtra
PublisherMitra Ayurvedic Pharmacy
Publication Year
Total Pages274
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy