Page Text
________________
[द्विरुक्तप्र०] टीकाद्वयोपेता।
(३५५) णवासुदेवौ ॥ अभिव्यक्ती साहचर्येणेत्यर्थ ॥ चार्थे द्वन्द्व इति निपातनासुंस्त्वमपि ॥
(सुबोधिनी )-द्वन्द्वं रहस्यमर्यादावचनव्युत्क्रमणयज्ञपात्रप्रयोगाभिव्यक्तिषु ॥ एष्पर्थेषु द्विशब्दस्य द्वित्वं समासत्वमेकवद्भावश्च भवति ॥ तथाहि । द्वि औ द्वि औ इति स्थिते समासवद्भावात् विभक्तिलुकि कृते पूर्वपदावयवेकारस्याम्भाव: उत्तरपदावयवेकारस्यात्वं क्लीवत्वैकवद्भावौ च निपातनात् । एकवद्भावादतोऽमित्यमादेशे द्वन्द्वमिति । रहसि निर्वृत्तमिति रहस्यम् । द्वन्द्वं मन्त्रयते । द्वौ छौ भूत्वा मन्त्रयते इत्यर्थः ॥ एतदेव द्विरहस्यम् ॥ मार्यादायां यथा । चतुरो मर्यादीकृत्येति आचतुरम् । अव्ययीभावे टप्रत्ययः। चतुरशब्दोऽत्र चतुणां पूरणेऽस्ति । आचतुर्थादित्यर्थः । 'स्त्रीपुंसौ मिथुनं इन्दं युग्मं तु युगलं युगम् ' इत्यमरः ॥ मिथुनमिवाचरन्तीति मिथुनायन्ते ॥ यज्ञपात्रप्रयोगे यथा । पात्राणि द्वन्दं प्रयुनक्ति । आसादयतीत्यर्थः॥ संकर्षणः सीरपाणिः' इति । वासुदेव स्त्रिविक्रमः' इति चामरः॥ अभिव्यक्तौ तु द्विशब्दस्य स्वार्थे द्वित्वमेकवद्भावादिकं तु पूर्ववदेव ॥ (शेषा निपात्याः कत्यादयः) का संख्या येषां ते कति । दाविकः । शांशपः । दात्यौहः । दार्यत्रसः । श्रायसः इति । द्विरुक्तप्रक्रिया ॥ इति श्रीरामाश्रमाचार्यविरचितायां सिद्धान्त
चन्द्रिकायां पूर्वार्द्ध संपूर्णम् ॥ (सुबोधिनी )--शेषा निपात्याः कत्यादयः॥ कत्यादयः शब्दा निपात्यन्ते संख्याप्रमाणे कर्तव्ये ॥ यः प्रश्नस्तत्र वर्तमानात् किम्शब्दादा डतिप्रत्ययः । पक्षे वतुः । का संख्या येषां ते डतेरिति जसो लुकू । कति । कियन्तः ॥ देविका शिशपादित्यवादीर्घसत्रश्रेयसां पञ्चानां वृद्धौ प्राप्तायामादेः स्वरस्यात्वं निपात्यते त्रिति णिति च ॥ देविकायां भवो दाविकः । देविकायां सरवा च भवेद् दाविकसारवौ' इत्यमरः ॥ अण ॥ शिंशपाया विकारः शांशपश्चमसः। अण् ॥ दित्यौहोऽयं दात्यौहः । वाहो वो इत्यौत्वम् । आत्वं निपातनात् । अण् ॥ दीर्घसत्रे भवः दार्घसत्रः । अण् ॥श्रेयसि भवः श्रायसः। अण् ॥ इति द्विरुक्तप्रक्रिया ॥
श्रीमत्पावकवर्यभक्तिविनया विख्यातकीर्तिप्रभा राजेन्द्रैः परिपूजिताः सुकृतिनः पुंभाववाग्देवताः।
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |