Siddhant Chandrika Purvarddham

SR No.: 002369
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas
Publication Year: 1800
Total Pages: 372
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 306

(२९०) सिद्धान्तचन्द्रिका। [ समासप्र.] पूर्वरात्रः । सबैकदेशत्यप्रत्ययः ॥ अह्नः पूर्व इति पूर्वाह्नः । राजाहःसखिभ्य इति टप्रत्ययः । नो वेत्युपधालोपः॥ द्वयोरहोः समाहारः इति टः । नो वेति टिलोपः व्यहः।
(संख्यापूर्व रात्रं क्लीबम् ) द्विरात्रम् । त्रिरात्रम् ॥ (सुबोधिनी)-संख्यापूर्व रात्रं क्लीबम् ॥ यो रात्र्योः समाहारः तिसृणां रात्रीणां समाहार इति । सर्वैकदेशेत्यप्रत्ययः । द्विरात्रम् । त्रिरात्रम् ॥
(अपथं तत्पुरुषे क्लीबम् ) अपथम् ॥ . (सुबोधिनी )-अपथं तत्पुरुषे क्लीवम् ॥ नपूर्वः कृतसमासान्तः पथशब्दः क्लीवे स्यात् ॥ न पन्था इत्यपथम् । ऋक्पूरब्धूःपथामित्यप्रत्ययः ॥ तत्पुरुषे इति किम् । अपथो देशः। कृतसमासान्तनिर्देशात् नेह । अपन्थाः । अत्र नपूर्वात्पथिशब्दाद्वा समासान्तस्तत्पुरुषे इति विकल्पः॥
(अर्द्धर्चादयः क्लीबपुंसोः ) अईर्चम्-अर्द्धर्चः । ध्वजम्-ध्वजः । तीर्थम्-तीर्थः । एवं शरीरमण्डपयूषदेहदेशाङ्कुशकलश इत्यादि ॥
(सुबोधिनी)-प्रसंगादाह ॥ अर्द्धचादयः कीबसोः॥ अर्द्धर्चादयः शब्दाः पांस क्लीवे च स्युः॥ (आबन्तोत्तरपदाद द्विगोर्वेप् ) पञ्चखट्टी-पञ्चखट्टुम् ॥
(सुबोधिनी)-आबन्तोत्तरपदाद्विगोर्वे ॥ आवन्तोत्तरपदो द्विगुर्वा स्त्रियाम् । पञ्चाना खट्वानां समाहारः। नपुंसकस्येति ह्रस्वे कृते इदं प्रवर्तते । पञ्चखट्वम् । स्त्रियां तु समाहारेऽत इतीप् । पञ्चखट्दी ॥ ( तत्त्वदी )-पश्चखष्ट्वमिति ॥ पञ्चानां खट्वानां समाहार इति विग्रहः ।।
(अनो नलोपो द्विगोर्वेप ) पञ्चतक्षम्-पञ्चतक्षी ॥ , (सुबोधिनी)-अनो नलोपो द्विगोर्वेप् ॥ अनो नलोपो द्विगोर्वा स्त्रियाम् ॥ इह वाशब्दः स्त्रियामित्यनेन संबध्यते न तु नलोप इत्यनेन ॥ अन्नन्तस्य द्विगोनित्यं नलोपो भवति । अन्नन्तो द्विगुः स्त्रियां च वा । पञ्चानां तक्ष्णां समाहारः पञ्चतक्षम् । स्त्रियां तु समाहारेऽत इति ईप् । पञ्चतक्षी ॥ - (पुण्यसुदिनाभ्यामह्नः क्लीबता) पुण्याहम् । सुदिनाहम् ॥
(सुबोधिनी)-पुण्यसदिनाभ्यामहः क्लीवता ॥ आभ्यां परस्याहनशब्दस्य क्लीबत्वं स्यात् ॥ पुण्यं च तदहश्चति। राजाहःसखिभ्यः इति टः। नो वेति टिलोपः।